مبانی نظری طبقه بندی مواد موثر گیاهان، آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، اسانس‌ها، فلاون‌ها و فلاونوئیدها، تانن ها، مواد تلخ

طبقه بندی مواد موثر­ گیاهان

تقسیم بندی مواد موثر گیاهان که امروزه مورد تأیید است، به­صورت چهار گروه اصلی آلکالوئیدها[1]، گلیکوزیدها[2]، روغن­های فرار[3] و سایر مواد موثر می­باشد. منظور از سایر مواد موثر، ترکیباتی چون: مواد تلخ[4]، فلاوُن­ها[5]، فلاوُنوئیدها[6]، موسیلاژها[7] (و کربوهیدرات­های خاص مشابه آن)، ویتامین­ها[8]، تانن­ها[9]، اسید سیلیسیک[10] (و اسیدهای خاص مشابه آن) و بالاخره ترکیب­های دیگر که به‌دلیل ناهماهنگی و گستردگی ساختمان­های شیمیایی، در سه گروه قبلی جای نمی­گیرند.

آلکالوئیدها 

آلکالوئید­ها ترکیب­های قلیایی هستند که در ساختمان خود یک یا چند اتم نیتروژن دارند و معمولا نیتروژن­ها در ناجور حلقه­ ها وجود دارند.

گلیکوزیدها 

گلیکوزیدها (همچون آلکالوئیدها) گروه بزرگی از مواد موثر ارزشمند را تشکیل می­دهند که در عین حال در میان آن­ها برخی از خطرناک­ترین و سمی ترین مواد موجود در طبیعت یافت می­گردد. این مواد در گروه زیادی از گیاهان گل­دار وجود دارند. گلیکوزیدها در مسیرهای مختلف متابولیکی به شکل­های گوناگونی ساخته می­شوند. این مواد پس از هیدرولیز (توسط اسیدها، برخی آنزیم­ها وغیره) به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیر قندی (آگلیکون) تبدیل می شوند. ترکیبات اخیر (آگلیکون­ها) مصارف فراوانی در داروسازی دارند.

اسانس‌ها 

اسانس­ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به­صورت ترکیبات مختلفی مشاهده می­شوند ولی، به­طور کلی از گروه شیمیایی موسوم به ترپن­ها هستند و یا منشأ ترپنی دارند. باتوجه به اهمیت و ارزش این دسته از متابولیتها از نظر دارویی و کاربرد فراوان در صنعت عطر سازی توضیحات مفصلی در خصوص این دسته از ترکیبات در ادامه آمده است (قسمت 1-7).