بررسی و نقد ساختار و محتوای غزلواره (با تکیه بر غزلواره‌های احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث)

بررسی و نقد ساختار و محتوای غزلواره (با تکیه بر غزلواره‌های احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث)

«غزلواره» را می‌توان یکی از گونه‌های کمتر شناخته شده‌ی ادبی به شمار آورد که در مضمون و درون مایه با غزل یکی و در فرم بیرونی با آن متفاوت است؛ به این معنا که فرم بیرونی (قالب) غزلواره، نیمایی یا سپید است و مضمون آن علاوه بر مضمون غزل سنتی (عشق، ذکر زیبایی معشوق، هجران و درد کشیدن عاشق) شامل توصیفات طبیعت، مسائل اجتماعی، سیاسی و... نیز می‌شود. احمد شاملو و مهدی اخوان­ثالث از شاعران معاصری هستند که در این نوع ادبی سروده‌هایی دارند، یکی در قالب سپید و دیگری در قالب نیمایی. در این تحقیق، محتوا و صبغه­ی فکری این شاعران و ساختار غزلواره‌های آنان در چهار حیطه‌ی زبان (صرف و نحو)، فرم، صور خیال (صنایع بیانی و بدیعی) و موسیقی بررسی و نقد گردیده است. هدف از این تحقیق نشان دادن تحولاتی است که هر یک از شاعران نامبرده در محتوا و ساختار این غزلواره‌ها - به عنوان گونه‌ای نو- ایجاد کرده ­اند.

واژگان كلیدی: غزلواره، ساختار، محتوا، شاملو، اخوان­ ثالث.

فهرست مطالب

چكیده 1

فصل اول: کلیات

1- كلیات 3

1-1- مقدمه و بیان مسأله.. 3

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 5

1-3- اهداف تحقیق.. 5

1-4- پیشینه‌ی تحقیق.. 6

1-5- روش تحقیق.. 6

1-6- پرسش‌های تحقیق.. 6

1-7- نکته.. 6

فصل دوم: درآمدی بر غزل از ابتدا تا دوران معاصر

2- درآمدی بر غزل از ابتدا تا دوران معاصر 8

2-1- درباره‌ی غزل.. 8

2-2- غزل از ابتدا تا دوره‌ی بازگشت.. 10

2-3- شعر و غزل در دوران مشروطه.. 14

2-4- نوآوری‌های نیمایوشیج در شعر.. 19

2-5- شعر و غزل در ابتدای دوره‌ی معاصر.. 32

2-6- تعریف «غزلواره».. 37

فصل سوم: بررسی ساختار و محتوای غزلواره‌های احمد شاملو

3- بررسی ساختار و محتوای غزلواره‌های احمد شاملو 39

3-1- معرفی احمد شاملو و آثارش.. 41

3-1-1- تعریف شاملو از شعر 45

3-1-2- شاملو و عشق 45

3-2- غزلواره‌های برگزیده.. 47

3-3- محتوا و صبغه‌ی فکری.. 58

3-4- بررسی ساختار زبان غزلواره‌ها.. 65

3-4-1- صرف (واژگان) 67

3-4-1-1- لغات و تركیبات كهنه و قدیمی 67

3-4-1-2- لغات و تركیبات نو 71

3-4-1-3- لغات و تركیبات عامیانه 74

3-4-2- نحو (جمله بندی) 75

3-4-2-1- حذف و جا به جایی اركان جمله 76

3-4-2-2- جهش ضمیر 78

3-4-2-3- جملات شبه معترضه 79

3-4-2-4- هنجارگریزی (عدول از هنجار) 81

3-4-2-5- ایضاح و تفصیل بعد از ابهام 82

3-4-2-6- فعل‌های امری و خطابی 83

3-5- بررسی فرم.. 83

3-5-1- نوع ورود شاعر به شعر و خروج از آن 84

3-5-2- نوع اتصال جملات و مصراع‌ها به هم 87

3-6- بررسی صور خیال.. 91

3-6-1- صنایع بیانی 92

3-6-1-1- تشبیه 92

3-6-1-2- استعاره، مجاز و كنایه 95

3-6-2- صنایع بدیعی 99

3-6-2-1- بدیع لفظی 99

3-6-2-1-1- سجع 100

3-6-2-1-2- تكرار 102

3-6-2-2- بدیع معنوی 103

3-6-2-2-1- تشخیص 103

3-6-2-2-2- حس‌آمیزی 104

3-6-2-2-3- متناقض نما 105

3-6-2-2-4- تضاد 106

3-7- بررسی موسیقی.. 106

3-7-1- موسیقی درونی 108

3-7-2- موسیقی معنوی 115

فصل چهارم: بررسی ساختار و محتوای غزلواره‌های مهدی اخوان ثالث

4- بررسی ساختار و محتوای غزلواره‌های مهدی اخوان ثالث 118

4-1- معرفی مهدی اخوان ثالث و آثارش.. 120

4-1-1- تعریف اخوان ثالث از شعر 123

4-1-2- اخوان و عشق 124

4-2- غزلواره‌های برگزیده.. 125

4-3- محتوا و صبغه‌ی فکری.. 143

4-4- بررسی ساختار زبان غزلواره‌ها.. 148

4-4-1- صرف (واژگان) 153

4-4-1-1- لغات و تركیبات كهنه و قدیمی 153

4-4-1-2- لغات و تركیبات نو 159

4-4-1-3- لغات و تركیبات عامیانه 162

4-4-1-4- ترکیبات پر كاربرد 164

4-4-2- نحو (جمله بندی):.. 165

4-4-2-1- حذف و جابه‌جایی اركان جمله 166

4-4-2-2- جهش ضمیر 169

4-4-2-3- جملات معترضه‌ی طولانی و شبه معترضه 170

4-4-2-4- هنجارگریزی (عدول از هنجار) 170

4-4-2-5- جابه‌جایی صفت 175

4-4-2-6- منادای طولانی 177

4-5- بررسی فرم.. 179

4-5-1- نوع ورود شاعر به شعر و خروج  از آن 180

4-5-2- نوع اتصال جملات و مصراع‌ها به هم 183

4-6- بررسی صور خیال.. 186

4-6-1- صنایع بیانی 187

4-6-1-1- تشبیه 187

4-6-1-2- استعاره 192

4-6-1-3- مجاز 194

4-6-1-4-كنایه 195

4-6-2- صنایع بدیعی 197

4-6-2-1- بدیع لفظی 197

4-6-2-1-1- سجع 197

4-6-2-1-2- جناس 205

4-6-2-1-3- تكرار 207

4-6-2-2- بدیع معنوی 210

4-6-2-2-1- تضاد 211

4-6-2-2-2- متناقض نما (پارادوكس) 212

4-6-2-2-3- تشخیص 213

4-6-2-2-4- حس‌آمیزی 215

4-7- موسیقی.. 215

4-7-1- موسیقی بیرونی 216

4-7-2- موسیقی كناری 221

4-7-3- موسیقی درونی 226

4-7-4- موسیقی معنوی 230

نتیجه‌گیری 256

پیشنهادها 259

فهرست منابع.. 261