مقاله تاریخچه سلاح های شیمیایی

تاریخچه سلاح های شیمیایی

سلاح های شیمیایی در جنگ جهانی اول

با آغاز قرن بیستم و توسعه روز افزون دانش شیمی، زنگ خطر به كارگیری احتمالی و گسترده مواد شیمیایی در جنگ ها برای دولتمردان اروپایی به صدا درآمد و آنها را واداشت كه طی قراردادی به كارگیری این مواد را ممنوع كنند. كنوانسیون 1907 لاهه به تصویب بیشتر كشورهای اروپایی رسید. با این حال برخلاف قرارداد منع كاربرد سلاح شیمیایی، این جنگ افزار مخوف در مقیاس گسترده ای طی جنگ جهانی اول به كار گرفته شد.
جنگ شیمیایی نخستین بار، زمانی كه آلمانی ها در اكتبر 1914 در نوشاپل گلوله های حاوی گاز اشك آور به سوی فرانسوی ها پرتاب كردند، آغاز شد. با وجود پراكندگی سربازان و محدود بودن شمار گلوله ها، این تاكتیك چندان كارساز نبود و حتی فرانسوی ها متوجه كاربرد آن نشدند. با این حال آلمانی ها دست از تلاش برنداشته و گاز كلر را نیز نخستین بار در 22 آوریل 1915 در «یپرس» (Ypres) بلژیك علیه سربازان مستعمراتی فرانسه و پیاده نظام كانادایی كه هیچ ماسكی برای حفاظت از خود نداشتند به كار بردند.
علاوه بر این آلمانی ها به سرعت به فسژن و خردل روی آورده و آنها را در جبهه آزمودند.(1) عامل تاول زای خردل گوگردی به وسیله آلمانی ها در 1917 و در نزدیكی دهكده یپرس بر ضد سربازان فرانسوی به كار گرفته شد و به همین دلیل فرانسویان نام ایپریت (Yperite) را نیز به عامل خردل دادند. همچنین خردل با نام دیگری به نام صلیب زرد (Yellow Cross) نیز شناخته شده بود چرا كه برای مشخص كردن مخازن حاوی آن علامت صلیب زرد به كار می رفته است.(2)
به طور كلی در جنگ جهانی اول حدود 125000 تن عوامل سمی مشتمل بر 45 نوع عامل شیمیایی مختلف به كار رفت كه در بین آنها 18 عامل كشنده و 27 عامل تحریك كننده بود. از میان عوامل ذكر شده به طور عمده فسژن و خردل حدود یك میلیون و 300 هزار سرباز را از صحنه نبرد خارج كرد كه تعداد بیشماری از آنها برای همیشه نابینا شدند و تقریباً 100 هزار نفر جان باختند.
روند سریع ساخت جنگ افزارهای شیمیایی جدید و كاربرد وسیع آن طی جنگ جهانی اول و مهمتر از همه برانگیخته شدن احساسات عمومی باعث شد بیش از پنجاه كشور معاهده ای مبنی بر عدم كاربرد جنگ افزارهای شیمیایی را در ژنو امضا كنند كه به پروتكل 1925 ژنو (Geneva Protocol) معروف شد. (3)
اما تصمیمی درباره منع ساخت و انباشت این سلاح ها گرفته نشد. علاوه بر این با توجه به ویژگی های مواد شیمیایی جنگی (پوشش وسیع، خواص مصدوم كنندگی شدید، افت روحیه شدید دشمن و نیاز به نیروی متخصص و كارآمد جهت درمان و رفع آلودگی) نظر كارشناسان نظامی پس از جنگ جهانی اول، به شدت به طرف این جنگ افزارها معطوف و موجب توسعه این سلاح ها در كشورهای غربی شد و بدین شكل روش های تولید بسیاری از تركیبات شیمیایی به دست آمد. برخی گمان می كردند كه در پناه این معاهده جهانی از این پس در جنگ ها و درگیری ها از سلاح های شیمیایی استفاده ای به عمل نخواهد آمد؛ ولی تاریخ شاهد وقایع ناخوشایند دیگری بود.

این عكس، شماری از سربازان را در جبهه فرانسه نشان می دهد كه از نخستین قربانیان جنگ افزار شیمیایی بوده اند. آنها دچار مشكلات جسمی شده و نظم خود را از دست داده و در حال عقب نشینی هستند.