مبانی نظری و پیشینه تحقیق مکانیابی، جابجایی و سازماندهی سکونتگاههای روستایی

عنوان: مبانی نظری و پیشینه تحقیق مکانیابی، جابجایی و سازماندهی سکونتگاههای روستایی

فرمت فایل: word

تعداد صفحات: 27

نخستین تلاش برای شرح الگوی مکانی را فن تانن انجام داده است . وی شهر بزرگی را تصور می کند که با دشت بزرگی که حاصلخیزی یکنواختی دارد احاطه شده است . این شهر ، محدوده روستایی خود را از نظر کالا و خدمات تامین می کند و برای عرضه مازاد تولیدات کشاورزی نواحی روستایی ، بازار فراهم می کند . هزینه های حمل و نقل اهمیت بسیاری دارند در نتیجه کالاهای حجیم و سنگین در مجاورت شهر تولید می شوند وکالاهای سبک وکم حجم می توانند هزینه های حمل و نقل نسبتا بیشتری بپردازند . بنا بر این در مکانهای دورتر ساخته می شوند . و به این ترتیب نظامی از دایره های هم مرکز پیدا می شوند . اصولا ناحیه فن تانن لااقل در نمونه فقط دارای یک شهر بزرگ است و یک نوع حمل و نقل در آن وجود داردکه صرفه جویی مقیاس نیز دارد . افزون بر این هدف اصلی او خود شهر نیست بلکه سازمان فضایی پیرامون آن است . ظاهرا او معتقد به سلسله مراتب مراکز نیست چرا که به اعتقاد او مراکز کوچکتر کارایی چندانی ندارند . (مهندسین مشاورDHV ، 1371: 131)

نظریه فن تانن با این که در دنیای علم مورد توجه همگان قرار نگرفت از آنجا که اولین نظریه بهره اقتصادی – مکانی در علم جغرافیا است سالها هم برای مطالعات شهری مفید بود و هم در مطالعات روستایی وکاربری زمین اساس کار قرار گرفته و از این روی نظریه فن تانن با همه محدودیتهایش برای جغرافیدانان چهارچوب سودمندی در سامان دهی مطالعات روستایی فراهم ساخته است .

2-1-2- نظریه مکان مرکزی

تاکید بیشتر بر رشد اقتصادی متکی بر برابری ، سیاستهای توسعه مبتنی بر ابعاد مکانی را از شهرهای بزرگ به سوی شهر های کوچک و مراکز روستایی تغییر جهت داده و به طور کلی برنامه ریزی جامع توسعه منطقه ای را موجب شده است . فعالیتهای اقتصادی مردم یک ناحیه به هم پیوسته است . حتی در جوامع عشایری شکلی از سازمان وجود داردکه از طریق آن می توان مازاد تولید را برای رفع سایر نیازمندیهای ضروری مبادله کرد . با وجود نارسایی آشکار ، نظریه فن تانن بسیاری از جغرافیدانان و اقتصاد دانان را به روند ساماندهی زیستگاههای انسان و ساختار سلسله مراتبی آن واداشت .کریستالر ، لوش وگالپین چهارچوبهای فراگیری ارائه دادندکه امروزه اکثر تحلیلهای نظام مکان مرکزی بر پایه یافته های آنان استوار است . (آسایش، 1382: 45)

عقاید کریستالر در مورد نظام سلسله مراتب زیستگاه بیشتر به اصول تجاری و حمل و نقل متکی می باشد . لوش چشم انداز خود را از غالب نواحی تجاری متفاوت توصیف می کند در حالی که گالپین و پیروانش مکانهای مرکزی را به صورت تجربی و از دیدگاه روستایی تجزیه و تحلیل می کنند . هر سه نفر دیدگاه جدیدی در مورد کارایی سلسله مراتب مرکز ارئه می کنند . به طور کلی تمام نظریه های مکان مرکزی بر چهار اصل استوارند :

1 – یکسانی چشم انداز فرهنگی وفیزیکی

2 – نواحی واحد و نامحدود

3 – قابلیت دسترسی یکسان مکانهای مرکزی در تمام جهات

4 – رفتار منطقی مصرف کننده

البته چنین شرایطی در زندگی واقعی وجود ندارد به طوری که می توان انتظار داشت انحرافهای مهمی از الگوی آرمانی مکررا پدید آید . (مهندسین مشاورDHV،1371: 135)

مفاهیم کلیدی نظریه مکان مرکزی دامنه کالا و ارزش آستانه هستند . دامنه کالا در واقع مسافتی است که مردم برای تامین خدمات وکالاهای معینی حاضر به طی آن می شوند . افزون بر مسافت ،کیفیت کالا و قیمت آن نیز مهم است . حداقل مجموعه قدرت خرید به منظور ایجاد تقاضای کافی برای عرضه کالا و خدمات خاص را ارزش آستانه می گویند .

3-1 جایگاه روستا در تئوری کریستالر

تئوری مکان مرکزی کریستالر برای مطالعه چگونگی توزیع آبادیهای مرکزی و تراکم آنها زمینه مناسبی پدید آورد . وی در تئوری خویش معتقد است مایه حیات مراکز شهری را نواحی روستایی و حوضه کشش آنها تامین می کند . به عبارت دیگر به وجود آمدن و ادامه حیات مراکز شهری در چگونگی عرضه خدمات اصلی برای رفع حوائج نواحی روستایی اطراف آن خلاصه می شود . یکی از فرضیه های تئوری کریستالر در برنامه ریزی منطقه ای آن است که مراکز جمعیتی (روستا ) واقع در حوضه یک منطقه دارای عملکرد در رابطه های منظم و متشکل با یکدیگر می باشند وکلیه احتیاجات مردم یک منطقه نمی تواند در همه جا پراکنده و یا دریک منطقه متمرکز باشد . در حقیقت بعضی از احتیاجات در بعضی نقاط و برخی دیگر در سایر نقاط و با نظم و تسلسل خاص پراکنده اند . بر این اساس هر آبادی یک حیطه و محدوده ای زیر نفوذ خود دارد که باید به آن سرویس ارائه نماید . لذا بدین ترتیب در یک منطقه باید سیستمی از آبادیها ی مرکزی در مقیاس و اندازه های مختلف بر اساس بعد واکنش عرضه خدماتی و نوع فعالیتهای منفرد در آنها وجود داشته باشد . این آبادیها دارای بازار موقتی یا بازار دائمی و یا شهرکها و شهرهای متوسط و بزرگ باشند . در حقیقت کریستالر اساس نظریه خویش را در مورد اهمیت مکان یابی یک آبادی مرکزی نسبت به آبادی ها و نقاط اطراف خود قرار داده و معتقد است که این مکان مرکزی نسبت به حوضه خود موقعیت تولیدی ، توزیعی و یا عرضه خدمات مورد نیاز را دارا می باشد . (آسایش ، 1382: 59)

فهرست مطالب

نظریات ساماندهی

نظریه فن تانن

نظریه مکان مرکزی

شبکه لوش

نواحی بازاری گالپین

رویکرد کارکردهای شهری درتوسعه روستایی

راهبردهای برنامه ریزی سلسله مراتبی سکونتگاهها

نظریه آگروپلیتن

نظریه اقتصاد مقیاس

نظریات مکانیابی و جابجایی روستاها

منابع و ماخذ