مبانی نظری نقش پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مرحله پیشگیری

نقش پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مرحله پیشگیری از ارتكاب جرم

پیشگیری از جرم ، از جمله مباحث مهم علم جرمشناسی است . مفهوم پیشگیری از جرم زیر عنوان جرمشناسی پیشگیری مطرح می شود . این شاخه از علم جرمشناسی جزء شاخه های عملی و اجرایی جرم شناسی است .

با اینكه راهكارهای پیشگیرانه و تدابیر مربوط به آن را از دیرباز مشاهده می كنیم ، اما می توان گفت تنها چند دهه است كه پیشگیری از جرم مورد توجه بسیاری از كشورهای مترقی قرار گرفته است . كشورهای مزبور دریافته اند كه مبارزه اساسی با جرم ، جز از طریق اقدام موثر برای پیشگیری از جرم امكان پذیر نیست . باید در نظر داشت كه پیشگیری از جرم عموما توسط مسئوولان و مراجع دولتی اجرا می شود ، اما به هر ترتیب اجرای موفق و موثر پیشگیری از جرم ، منوط به مشاركت نهاد ها و مراجع غیر دولتی ، به ویژه مشاركت همه جانبه شهروندان است .

از جمله مراجع دولتی مسئول اجرای پیشگیری از جرم ، سازمان پلیس است . در این فصل قصد داریم با تبیین اجمالی مفهوم و انواع پیشگیری از جرم به نقش پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مرحله پیشگیری از ارتكاب جرم بپردازیم :

مبحث اول : مفهوم و انواع پیشگیری

   در این مبحث سعی بر آن است كه با مورد توجه قرار دادن مفهوم و انواع پیشگیری به بررسی در خصوص این موضوع بپردازیم:

گفتار اول : مفهوم پیشگیری

واژه پیشگیری در فرهنگ لغات به معنای " جلوگیری كردن ، مانع شدن ، مانع سرایت شدن و پیش بندی كردن آمده است "[1] .پیشگیری یك مفهوم كلی است و به مجموعه اقدام هایی گفته می شود كه برای پیشگیری و جلوگیری از فعل و انفعالات زیان آور محتمل بر فرد و گروه بعمل می آید مانند پیشگیری از حوادث كار ، پیشگیری از بزهكاری جوانان و پیشگیری از تصادفات در جاده ها و ...

هدف اصلی پیشگیری از جرم كنترل اعمال مجرمانه است و در كنترل اعمال مجرمانه اصلاح و بازداشتن مجرم ، حفاظت و حمایت از بزه دیده و جامعه مد نظر است . به هر حال تعاریف مختلفی توسط دانشمندان در خصوص پیشگیری از جرم ارائه شده است كه به برخی از آنها اشاره می شود :

  دكتر علی حسین نجفی ایرند آبادی در خصوص واژه پیشگیری می نویسد :

"واژه پیشگیری امروزه در معنای جاری و متداول آن دارای دو بعد است. پیشگیری یا جلوگیری كردن ، هم به معنی پیش دستی كردن ، پیشی گرفتن و به جلو چیزی رفتن ؛ و هم به معنی آگاه كردن، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن است . اما در جرم شناسی پیشگیرانه ، پیشگیری در معنی اول آن مورد استفاده واقع می شود . یعنی كاربرد فنون مختلف بمنظور جلوگیری از وقوع بزهكاری، هدف به جلوی جرم رفتن و پیشی گرفتن از بزهكاری است. اما از نظر علمی پیشگیری یك مفهوم منطقی و تجربی است كه هم زمان از تاملات عقلانی و مشاهدات تجربی تلقی می شود.[2]

ریموند گسن تحت عنوان از ریشه كلمه تا معنای علمی آن پیشگیری را چنین تعریف می نماید:

"از نظر ریشه شناسی كلمه پیشگیری دارای بعدی مضاعف است.پیشگیری كردن در عین حال جلو رفتن و آگهی دادن است. در جرم شناسی پیشگیری به معنای اول كلمه گرفته  شده است و آن عبارتست از به جلوی تبهكاری رفتن با استفاده از تكنیك های گوناگون مداخله به منظور ممانعت از وقوع بزهكاری است.از نقطه نظر علمی مراد از پیشگیری هر گونه فعالیت سیاسیت جنایی است برای تحدید حدود پیش آمدن مجموعه اعمال مجرم ها از راه غیر ممكن ساختن، دشوار ساختن و احتمال وقوع آن را پایین آوردن است بدون اینكه به كیفر یا جزای آن متوسل شوند.[3]

گفتار دوم:انواع پیشگیری  

دانشمندان حوزه های علوم اجتماعی و جرم شناسی پیشگیری از جرم را به انواع مختلفی تقسیم كرده اند ولی با وجود اختلاف نظر ها در تقسیم بندی پیشگیری از جرم به پیشگیری كیفری و غیر كیفری اتفاق نظر دارند، لذا به بحث پیرامون هر كدام از آنها می پردازیم.

الف)پیشگیری كیفری

در این نوع پیشگیری با تكیه بر اثرهای اعمال كیفر، اجرای سریع و حتمی آن سعی می نمایند كه بر افكار عمومی جامعه تأثیر گذارند تا از ارتكاب جرم ها پیشگیری گردد. اما باید توجه كرد كه اقدام كیفری اثرهای كمی بر كاهش نرخ جرم ها داشته است و با آنكه در قوانین بسیاری از كشور ها مجازات های سنگینی برای جرم ها داشته است وبا آنكه در قوانین بسیاری از كشورها مجازات های سنگینی برای جرم ها پیش بینی شده است، اما در مهار جرم ها چندان موفق نبوده اند و در نتیجه انتظارات افراد جامعه تحقق نیافته است. پیشگیری كیفری به دو شاخه عام و خاص تقسیم می گردد.

پیشگیری عام: محور این نوع  پیشگیری، بر نقش بازدارندگی مجازات ها، ایجاد ترس و وحشت و عبرت آموزی كیفری بر عموم مردم استوار است.پیشگیری عام، جرم مدار است و در این نوع پیشگیری ار طریق وضع قوانین، تعیین كیفر و اجرای آن بر مجرم ها تلاش می شود تا از ارتكاب اولیه جرم توسط افراد جامعه پیشگیری گردد.

پیشگیری خاص: هدف اصلی این نوع پیشگیری، اصلاح مجرم ها و جلوگیری از تكرار جرم است و مجموعه اقدام هایی است كه در راستای بازپروری و اصلاح مجرمین انجام می گیرد تا از تكرار جرم جلوگیری گردد.این نوع پیشگیری بر خلاف پیشگیری خاص،مجرم مدار است واز دیدگاه جرم شناسی متأثراست. در پیشگیری خاص سعی می شودبا فردی كردن قانون،اجرای محكومیت ها، گرفتن آزادی و مراقبت وكمك كردن به زندانیان از تكرار جرم زندانیان مرخص شده پیشگیری نمایند.