اصول طراحی موزه و استانداردهای آن

معنای لغوی و اصطلاحی موزه:

نام موزه از لغت فرانسوی "Musee " گرفته شده و به معنای مكانی است كه مجموعه بزرگی از آثار باستانی و صنعتی و چیزهای گرانبها را در آن به معرض نمایش می گذارند و دانشمندان و پژوهشگران و هنرمندان و علاقه مندان از آن استفاده می كنند. كلمه موزه را فرانسویان از لغت یونانی گرفته اند. موزه نام تپه ای در آتن بوده است كه در آن عبادتگاهی برای موزه ها ساخته شده بود.

امروزه در كشورهای گوناگون جهان موزه ها، آثار باستانی، مردم شناسی، طبیعی، حیوانات و وحوش و مجموعه تاریخی آن كشورها را به نمایش می گذارد. فرهنگ تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیا و وسایلی كه در آن موزه ها جمع آوری شده است شناخته می شود. یكی از راههای شناخت اقوام گذشته و نحوه زندگانی آنها بازدید از موزه هاست كه جنبه آموزشی نیز دارد.

تاریخچه موزه:

پژوهشگران و متخصصان موزه داری، به دنبال ریشه یابی واژه موزه به مبدأ "هلنی" بسنده كرده و تاریخ موزه و تاریخگذاری این پدیده را این گونه تعریف كرده اند:

"معبد خدایان هنر شعر و موسیقی كه بر فراز تپه ای در آتن قرار داشت، نخستین موزه ای است كه در تاریخ موزه ها نام برده می شود و موزه "آشمولین" در شهر آكسفورد نخستین موزه ای است كه آثار مشرق زمین را در خود محفوظ داشته است. نخستین موزه در قاره آسیا موزه "هارمیتاژ" یا "هرمیتاژ" در لنینگراد روسیه است و اولین موزه ایران در سال 1295 هـ .ش به نام "موزه ملی ایران" پایه گذاری و گشایش یافته است. سال 1746 میلادی را در تاریخ تحول و تكامل موزه ها باید نقطه عطفی به شمار آورد. زیرا در این سال نویسنده فرانسوی، "لاخون دوسن ین" عقاید و اندیشه های نوینی را درباره موزه مطرح كرد كه موجب تحرك و تسریع در بنیادگیری موزه ها شد. چهار سال پس از آن به سال 1750 میلادی اولین موزه واقعی جهان در قصر لوكزامبورگ برپا شد."
نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراكز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یك از این اشیا در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می دهند.

موزه كلمه ای یونانی است كه از " موزه یون " به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به طور كلی موزه به مجموعه ای از آثار و اشیایی اتلاق می شود كه در محل یا عمارتی نگه داری و در معرض نمایش گذاشته شوند.

روزنامه شرف موزه را اینگونه تعریف می كند : " موزه به اصطلاح اهالی فرنگ عبارت است از مكان یا محلی كه مخزن آثار قدیمه و اشیای بدیعه و نقایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادگاری كه در آن مخزون و موضوع است اهل علم و اطلاع، كسب فایدتی و كشف سری می نمایند و از احوال و اوضاع هر زمان و صنایع و حرف آن و رسوم و آداب معموله آن ایام و عواطف انام با خبر می گردند. می توان گفت كه موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجه افهام، اصناف و مرآت ادراك سلاسل است. مشكلات لاینحل در اینجا حل می شود و بر معلومات تاریخی شهود اقامه می نماید. "

در یونان قدیم به محلی موزه گفته می شد كه در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می پرداختند. " ایكوم " شورای جهانی موزه ها، موزه را موسسه ای دایمی دانسته كه اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می كند. هدف موزه ها، گرد آوری و نگه داری، تحقیق، انتقال و نمایش شواهد بر جای مانده از انسان و محیط زیست او به منظور بررسی، آموزش و بهره برداری معنوی است. تعریفی دیگر موزه را بنیادی دانسته كه سه وظیفه  اصلی جمع آوری، نگه داشت و نمایش اشیا را بر عهده دارد. این اشیا ممكن است نمونه های از طبیعت و مربوط به رمین شناسی و ستاره شناسی یا زیست شناسی باشد. یا آن كه آفرینش های هنری و علمی انشان را در طول تاریخ به نمایش بگذارد. اولین موزه هایی كه در دنیا شكل گرفتند، هدف خاصی نداشتند. اماكن و پرستشگاه های مقدس چون كلیسای كاتولیك،‌معابد یونانی و پرستشگاه های بودایی در ژاپن را در بر می گرفتند. اولین مجموعه شخص دنیا در سال 1683 میلادی در آكسفورد انگلستان با نام موزه آشمولین به صورت عمومی درآمد. در دوره رنسانس كه تحول عظیم فرهنگی. هنری در اروپا ( قرن پانزدهم به بعد ) پدید آمد، موزه ها نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و ارزش راستین خود را بار یافتند.

اوج هنری موزه داری جهان را می توان در موزه لوور پاریس دید. این موزه كه هم اكنون به صورت یك  مركز بزرگ پژوهشی در آمده است،‌بزرگترین موزه دنیا محسوب می شود. ساختمان این موزه قبل از انقلاب كبیر فرانسه، یكی از كاخ های سلطنتی فرانسه بود كه در آن آثار با ارزش هنری نگه داری می شد. پس از انقلاب كبیر فرانسه در سال 1789 م این كاخ با آثارش به مردم فرانسه اهدا شد و در سال 1793 م تبدیل به موزه ملی فرانسه گردید. بخش عظیمی از آثار این موزه به دایره " هنر اسلامی " اختصاص دارد كه این اشیا را وزارت آموزش و هنرهای ظریفه دولت فرانسه برای غنی كردن موزه از كشورهای مشرق زمین گردآوری كرده است. هیات های مختلف فرانسوی حدود صد سال در ایران به كاوش های باستان شناسی پرداخته اند. كه از جمله آنان می توان به آندره گدار، ژاك دمورگان و مارسل دیولافوا اشاره نمود. در سال 1889 م دمورگان به ایران آمد و به حفاری پرداخت. سپس در سال 1895 م امتیاز حفاری در ایران را از ناصرالدین شاه گرفت و بعد از آن در زمان مظفرالدین شاه آن را تمدید كرد كه به موجب آن امتیاز انحصار حفاری باستان شناسی در تمام ایران به دولت فرانسه و اگذارشد. در این مدت بیشتر اشیای تاریخی و منحصر به فرد چون لوح قانون حمورابی و … زینت بخش موزه لوور پاریس شد.

تاریخ تشكیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی كه باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو كرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه های گرانبهایی مانند كلوزر، كلماكره و مجموعه سفال ئ آبگینه گرگان را درون چاه ها و حفره ها پنهان می كردند.

اولین بار به دستور ناصرالدین شاه قاجار در داخل سلطنتی كاخ گلستان، تالاری به موزه اختصاص یافت كه سپس همین مكان با ملحقاتی غنی تر شد و به نام موزه " همایونی " گشایش  یافت. روزنامه شرف در توصیف این موزه می نویسد:" موزه همایونی طولا" چهل و سه زرع و عرضا" هیجده زرع مشتمل بر بیست اتاق است. این موزه خزینه ای است مشحون به ظواهر جواهر گرانبها و ظرایف و نفایس اشیاء‌ و آثار جلیله علمیه و مهمات حربیه قدیمه، آلات، ادوات متنوعه و مصنوعات ازمنه سابقه ونتایج خیالات حكمای بزرگوار و تماثیل و تصاویر نگارنده های بی مثل و مانند روزگار و پرده های نقاشی كار نقاشهای مشهور و حاصل صناعی كارخانه های معروف و ظروف چینی بسیار و ممتاز كار چین و روسیه و انگلیس و بلور آلات، كارخانه های ساكس و نیز كارخانه های معتبر"

این موزه پس از مدتی از بین رفت. جواهرات آن به خزانه بانك ملی انتقال یافت و بعدا" به موزه مجهزی تبدیل شد و سلاح های آن به موزه دانشكده افسری سپرده شد. در دوره مشروطه به دستور وزیر معارف " صنیع الدوله " دایره ای به نام اداره عتیقات بین سال های ( 1295.7 م ) به وجود آمد كه كارش سر و سامان دادن به وضع خراب حفاری های غیر مجاز بود و در همین زمان بود كه موزه ایران " معارف " تاسیس شد. این موزه در بر گیرنده اشیای عتیقه،‌ كاشی، سفال، سكه و سلاح بود و. به عنوان اولین گام موثر در تاریخ موزه داری ایران به شمار می رود.

بیشترین جلوه تاریخ موزه داری ایران را در ایجاد موزه ایران باستان باید جستجو كرد. این موزه با 2744 متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، در زمره یكی از موزه های مادر دنیا محسوب می شود كه به سال 1316 خورشیدی افتتاح گردید.

طراحی ساختمان این موزه به عهده " آندره گدار " فرانسوی بود و شكل ظاهری ساختمان الهام گرفته از  طاق كسری انوشیروان ساسانی است.