معماری گذشته

معماری گذشته

معماری مناطق كویری در عین پاسخگویی به نیازهای انسان و شرایط محیط، جلوه هایی از تجلی كالبد بخشیدن به ارزش ها و باورهای فرهنگی جامعه را نیز به نمایش می گذارد مانند بهره گیری از سلسله مراتب، كه در عین اینكه توجه به درون و بطن را به زیبایی نشان میدهد، با ایجاد قلمروهای مختلف (خصوصی، عمومی، نیمه عمومی و...) محرمیت، خلوت و خصوصیت و امنیت مورد نیاز اهل خانه و حرمت خانواده و تجلی ارتباط انسان و طبیعت و فضای زندگی را در حد اعلایی فراهم می كند.

در معماری سنتی، جایگزینی و استقرار عناصر و اجزاء در رابطه ای هماهنگ و منطقی و تكمیل كننده با سایر اجزا است. این هماهنگی در مقوله تناسب ها،‌اندازه ها ، رابطه انسان و طبیعت و عناصر طبیعی قابل تعریف و شناخت است. در این مناطق با وجود شرایط نامطلوب محیطی (عدم وجود رطوبت مناسب، دمای بهینه و ... ) بهره گرفته شده و هم از مفاهیم و نمادهای معنوی در ایجاد فضاها به زیبایی و زیركی خاصی استفاده شده است كه جنبه سلامت روانی و باورهای دینی را در بطن خویش نهفته دارد. سیستم حیاط مركزی با آب نماها،‌درختان و بازی نور و سایه،‌نمونه هایی از این دقت و توجه به ایجاد شرایط بهینه برای آسایش در این مناطق است.

در معماری كویری به مسئله انرژی، منابع طبیعی و بهره برداری درست از آفتاب، جهت ها، باد و ... (به عنوان منابع پایدار انرژی در مقابل سوخت های فسیلی ناپایدار) توجه خاص شده است تا حدی كه، یكی از ویژگیهای بارز معماری این مناطق می باشد. شاید بتوان گفت دوری از اسراف و بطالت، استفاده از مصالح بومی، انتخاب رنگ و اشكال مناسب،‌توجه به نوع و روش بهره گیری از منابع طبیعی،‌انتخاب منابع انرژی مناسب ، تلفیق جنبه های معنوی و مادی حیات به عنوان بنیاد و حتی مسلط بر فعالیتهای انسان و نتایج حاصله از آنها، احساس مالكیت انسان بر اشیاء و فضاها به عنوان عاملی در جهت حفاظت و بهره برداری بهتر از آنها، توجه به روح جمعی به جای فردگرایی و نمایش، كمال جویی انسان و كمال بخشی به آن و بسیاری ویژگیهای دیگر را میتوان شاخصه های اصلی معماری بومی دانست.

2- سابقه شهر یزد (سیر تحولات زیستی و كالبدی در یزد)

به طور كلی در سرزمین های اسلامی، شهر اسلامی را میتوان مجموعه ای از مناطق و محلات متجانس و همگن دانست. گروههایی كه در این مناطق می زیسته اند،‌هویت،‌مذهب و قومیت خود را برای قرن ها همچنان حفظ كرده اند. بررسی ها نشان میدهد كه در گذشته، شهر یزد دارای محلات متعددی بوده است. محلات شهر، جایگاه زندگی طبقات اجتماعی مختلف، صاحبان مشاغل گوناگون و پیروان ادیان مختلف بوده است. روابط نزدیك اقتصادی، اجتماعی، نظام محله ای ویژه شهرهای سنتی و شیوه تولید كارگاهی بر سازمان اجتماعی فضایی شهر تأثیر داشته است، بطوریكه در یك محله، بخش های اعیان نشین،‌صاحبان كارگاههای خصوصی و فقیرنشین كنار هم قرار داشته و یا دو محله متعلق به اعیان و تهیدستان شهری كنار هم قرار می گرفته است. خانه های اعیان نشین معمولاً مشخص و مانند مراكز محلات در تقاطع و یا در مسیر گذرگاههای اصلی قرار داشته است.

در محلات شهر یك نفر از بزرگان محله از طرف اهالی انتخاب می شد كه نقش رئیس محله را داشت. بزرگ محله را گاهی،‌كلانتر می نامیدند كه در این صورت نقش وی مهمتر بود.

رابطه تولید و كار به صورت رابطه بین استادكار و شاگرد در صنایع وجود داشت و معمولاً كار طاقت فرسا به صورت میراث به فرزندان و شاگردان منتقل می شدند.

كارگاهها در مسیر گذرگاههای اصلی شهر و یا در تقاطع آنها قرار داشت. برخی نیز از خانه های