بررسی بیولوژیكی گل و میزان ناسازگاری در دو رقم زیتون

     ازمایش بمنظور بررسی بیولوژیكی گل و میزان خود ناسازگاری و اثرات ان بر كمیت وكیفیت میوه دو رقم زیتون زرد وماری انجام شد. در این ازمایش درصد گل كامل و ناقص در دو رقم، در جهتهای اصلی درخت اندازه گیری شد. همچنین قوه نامیه دانه گرده جهت مشخص نمودن میزان باروری گلها با استفاده از روش رنگ امیزی شیمیایی محاسبه گردید.جهت بررسی میزان خود ناسازگاری، دو تیمار گرده افشانی شامل خود گرده افشانی و گرده افشانی ازاد در درختان زیتون ارقام زرد و ماری اعمال گردید.

     نتایج ازمایش نشان داد كه بالاترین درصد گل كامل در سمت جنوبی و كمترین ان درسمت شمالی درخت قرار دارد ، افزایش گل كامل در سمت جنوبی درخت باعث افزایش تشكیل میوه اولیه شد، اما بعد ازریزشهای اولیه و ثانویه تفاوت معنی داری در میوه تشكیل شده نهایی مشاهده نگردید.

     بالاترین قوه نامیه دانه گرده در سمت شمالی درخت و كمترین ان در سمت جنوبی درخت مشاهده شد. مقایسه قوه نامیه دانه گرده دو رقم زیتون نشان داد كه قوه نامیه دانه گرده رقم زرد بیشتر ازرقم ماری است، ولی این دو رقم با داشتن قوه نامیه دانه گرده بالا میتوانند به عنوان ارقام گرده دهنده با ارقام سازگار دیگر در باغ كاشته شوند.

     انالیز واریانس ارقام، حاكی از تفاوتهای ژنتیكی بین ارقام از نظر توان تولید محصول بود. در این ازمایش تیمار گرده افشانی ازاد نسبت به خود گرده افشانی باعث افزایش عملكرد محصول در سطح1% در هر دو رقم گردید. كیفیت میوه در تیمار گرده افشانی ازاد از طریق افزایش وزن ، طول و درصد گوشت میوه نیز در سطح 1% افزایش نشان داد. در تیمار خود گرده افشانی تولید میوه های بكرزا و غیرطبیعی افزایش نشان داد كه سبب كاهش عملكرد و كیفیت میوه های تشكیل شده نسبت به تیمار گرده افشانی ازاد گردید.

      در این ازمایش مشخص شد كه رقم ماری، رقمی قسمتی خود سازگار و رقم زرد، رقمی قسمتی خود ناسازگار است زیرا میوه تشكیل شده در تیمار گرده افشانی ازاد در رقم ماری حدود 3 برابر و در رقم زرد كمتر از 2برابر تیمار خود گرده افشانی بود.

      لذا توصیه میشود با توجه به میزان خود ناسازگاری این دو رقم، برای افزایش كمی وكیفی محصول، از كاشت تك رقمی ارقام فوق در باغ خودداری شود.

كلمات كلیدی: زیتون – ناسازگاری- گرده افشانی.

....................................................................................................................................

*   این تحقیق قسمتی از پایان نامه كارشناسی ارشد نگارنده اول می باشد . 

زیتون با نام علمیOlea europaeaL.) (درختی همیشه سبز از خانوادهOleaceae) (می باشد. كه بعلت میوهای مفید و خوراكی كه روغنی بسیار مرغوب و سودمند از ان بدست می ایددر تمام جهان شهرتی بسزا دارد( 1 ).

لازمه تولید میوه در درختان زیتون گرده افشانی و تلقیح مناسب گلهای ان می باشد.از نظر باروری زیتون گیاهی خود گشن و دگر گشن است . بدین معنی كه هم میتواند از گرده خودو هم از گرده زیتونهای دیگر بارور شود.مسئله گل دهی و تلقیح گل و یا ریزش گلها در ارقام مختلف زیتون از مسائلی است كه در میزان تولید و كیفیت میوه های زیتون موثر است. همچنین مسئله بارورشدن و یا عقیم بودن, خود باروری و دگر گشنی گلهای زیتون از مهمترین مسائلی است كه بر كمیت و كیفیت میوه تاثیر داشته و نقش مهمی را در عملكرد محصول ایفا می كند( 16،17 ).

       ارقام مختلف زیتون از نظر سازگاری دانه گرده با مادگی گل به چهار دسته تقسیم می شوند كه عبارتند از: ارقام خود بارور,   ارقام قسمتی خود بارور, ارقام قسمتی خود نا بارور و ارقام خود نابارور كه سه گروه اخر برای تولید میوه تجاری نیاز به دگر گرده افشانی ورقم گرده افشان مناسب دارند( 30 ). خود ناسازگاری یكی از مهمترین عواملی است كه باعث دگرگشنی در درختان زیتون می گردد( 10 ). وجود خود ناسازگاری در درختان زیتون توسط محققان زیادی از جمله شارما و همكاران, هارتمن, اندرولاكیس, سیبت و همكاران گزارش شده است(2،13،27،28  ).

    برای اولین بار مایلر[1] در سال 1895 گزارش كرد كه در ارقام زیتون كاشته شده در جنوب كالیفرنیا در صورتیكه چند رقم با هم كاشته شوند، محصول‌دهی بهتری خواهند داشت (19).

    بعد از آن كاندیت[2] (1974)، برادلی[3] و هارتمن (1961)، و گریگز[4] و همكاران (1975) میزان میوه‌دهی درختان زیتون را با دگر گرده‌افشانی[5] و خود گرده‌افشانی[6] در ارقام مختلف مقایسه نمودند(4،5،12).

     میزان خودگشنی و دگرگشنی در ارقام مختلف متفاوت است. در برخی از ارقام خودگشنی برای تولید میوة اقتصادی كافی نیست و بسیاری از ارقام نیاز به دگرگشنی و گردة ارقام خاص دارند (29).

 خودگشنی در درختان زیتون هنگامی مفید است كه رقم خودسازگار[7] باشد در غیر این صورت میزان محصول كاهش خواهد یافت (1).

    فرارا1 وهمكاران با بررسی بیولوژیكی گل و میزان گرده‌افشانی در 7 رقم زیتون دریافتند كه رقم بوتیلن2 یك رقم خود سازگار می‌باشد و می‌توان این رقم را بصورت خالص در باغات كشت كرد (9).

    آواستی و سینگ، میزان خود گرده‌افشانی و گرده‌افشانی  باز3   را در بین ارقام پندولینو4، كورنیكوبرا5، كراتینا6، آگلاندا7، آسكولانا[8]، كورنیكوبرا آتیكا[9]، لیچینو[10] و فرانتویو11 با استفاده از پاكت‌گذاری مشخص نمودند.

    نتایج آزمایشات نشان داد كه میزان خودگشنی ارقام پندولینو و كورنیكوبرا به ترتیب با 2/13 و 9/13 بالاتر از سایر ارقام بوده و این در حالی بود كه میزان گرده‌افشانی باز در این دو رقم بترتیب 9 و 7/8 درصد بود. ارقام فرانتویو و كراتینا قسمتی خودگرده‌افشان بودند و كمترین میزان میوه‌دهی در ارقام كورنیكوبراآتیكا، لیچینو و آگلاندا با خودگشنی مشاهده گردید. در بررسیهای بعمل آمده مشخص گردید كه میزان میوه‌دهی در رقم آسكولانا با خودگشنی صفر می‌باشد و این رقم بایستی با ارقام مناسب و سازگار دیگر كاشته شود (3).

    سی‌بت12 و همكاران گزارش كردند كه در زیتون رقم مانزانیلا خود گرده‌افشانی بوسیله پاكت‌گذاری باعث تولید میوه‌های كوچك و بد شكل می‌گردد و همچنین تعداد میوه‌های تشكیل شده با خود گرده‌افشانی كمتر از تعداد میوه تشكیل شده با گرده‌افشانی آزاد و دگر گرده‌افشانی است(28).

    سینگ13 و كار14 با مطالعه خود گرده‌افشانی در 4 رقم زیتون پندولینو، آسكویترانا15، مورایلو16 و كانینو17 میزان میوه‌دهی را در ارقام فوق محاسبه نمودند. مقدار میوه تشكیل شده با خود گرده‌افشانی بترتیب 41، 53، 62 و 66 درصد گزارش شد. آنها اعلام كردند كه رقم كانینو یك رقم خودسازگار است و میتوان آنرا بصورت خالص جهت تولید میوه كشت كرد (30).

    آواستی18 و سینگ با مطالعة خود گرده‌افشانی و گرده‌افشانی باز روی ارقام كاشته شده در هندوستان اعلام كردند كه میزان محصول‌دهی در ارقام آسكولانا، لیچینو، كورنیكوبراآتیكا و آگلاندا در اثر گرده‌افشانی باز بیشتر از خود گرده‌افشانی می‌باشد (3).

    سینگ و كار میزان میوه‌دهی در ارقام پندولینو، آسكویترانا،‌ مورایلو و كانینو را در شرایط طبیعی با گرده‌افشانی باز بترتیب 51، 81، 82 و 45 درصد گزارش كردند. بدین ترتیب مشخص گردید كه علت كاهش میوه‌دهی در رقم كانینو نسبت به سایر ارقام در گرده‌افشانی باز بدلیل دگر ناسازگاری این رقم می‌باشد و این در حالی است كه میزان خودباروری در رقم كانینو 66 درصد گزارش شده بود كه نسبت به دیگر ارقام تحت آزمایش بیشتر بود (30).

    عموماً میوه‌دهی در درختان زیتون با دگر گرده‌افشانی بیشتر از خود گرده‌افشانی و گرده‌افشانی باز است. كاروسینگ (1982) اعلام كردند كه گرده‌افشانی بین ارقام كراتینا و كورنیكوبرا سبب افزایش میوه‌دهی میشود (14).

    در آزمایشی مشابه میزان ریزش میوه در زیتون رقم بیان كولیلا1 در اثر خود گرده‌افشانی محاسبه گردید. نتایج آزمایش نشان داد كه میزان ریزش میوه در رقم فوق در اثر خود گرده‌افشانی زیاد است در حالیكه دگرگرده‌افشانی در این رقم سبب افزایش میوه‌دهی و كاهش ریزش میوه می‌گردد (14).

    جنتیل2 (1951) و دبرتولدی3 و فیورینتو4 (1968) با آزمایش بر روی 3 رقم زیتون كاشته شده در ایتالیا اعلام كردند كه دگر گرده‌افشانی سبب افزایش میوه‌دهی در این ارقام می‌گردد (6،11).

      با مطالعه گرده‌افشانی در ارقام مختلف زیتون در شرایط آب و هوایی هند مشخص گردید كه ارقام كورنیكوبرا، آگلاندا و فرانتوئیو گرده دهنده‌های مناسبی برای ارقام كراتینا، آگلاندا، ‌كورنیكوبراآتیكا و لیچینو می‌باشند و دگر گرده‌افشانی سبب افزایش میوه‌دهی در ارقام فوق گردید (15).

    در آزمایشی رالو5 و همكاران میزان خود گرده‌افشانی و دگر گرده‌افشانی را در درختان زیتون ارقام مورایلو، فرانتوئیو و مانزانیلا محاسبه نمودند. آنها اعلام كردند كه تعداد میوة تشكیل شده بعد از 25 روز از تمام گل در خود گرده‌افشانی بیشتر از دگر گرده‌افشانی است، اما شمارش میوه بعد از 45 روز از تمام گل نشان داد كه مقدار میوه تشكیل شده در ارقام مختلف متفاوت بوده و میزان میوه تشكیل شده با دگر گرده‌افشانی بیش از خود گرده‌افشانی است. آنها علت این امر را ریزش میوه‌های تازه تشكیل شده در اثر خود گرده‌افشانی اعلام كردند (24).

    برادلی و گریگز با انجام آزمایش میزان رشد لوله گرده در خامه را با خود گرده‌افشانی و دگر گرده‌افشانی محاسبه نمودند. آنها اعلام كردند كه در دگر گرده‌افشانی رشد لولة گرده در خامه سریعتر بوده و دوره گرده‌افشانی موثر6 كوتاهتر از خود گرده‌افشانی می‌باشد در نتیجه تولید محصول بیشتر خواهد بود (4).

با توجه به توسعه كاشت زیتون در استانهای كشور و طرح طوبی كه بصورت یك طرح ملی در سطح یك میلیون هكتار از اراضی ملی و دولتی كشور بعمل امده, لزوم شناخت عوامل موثر بر كمیت وكیفیت میوه این درخت بیش از پیش احساس میگردد.

1. Miller

2. Condit

3. Bradley

4. Griggs

5. Cross pollination

6. Self pollination

7. Self compatible

1.Ferrara

2.Bouteilan

3.Open pollination

4.Pendulino

5. Cornicobra

6. Coratina

7.Aglandeau

8. Ascolano

9. Cornicobra attica

10. Leccino

11. Ferantoino

12. Sibbet

13. Singh

14. Kar

15. Ascoiterana

16. Moraiolo

17. Canino

18. Awasthi