بررسی مبانی فقهی حجیت رأی اکثریت در فقه شیعه

بررسی مبانی فقهی حجیت رأی اکثریت در فقه شیعه

رأی اکثریت یکی از مفاهیم کاربردی و بنیادی تحولات جامعه ی بشری در عرصه ی قدرت و حکومت به شمار می آید. اگرچه معنا و محتوای این کلمه به بیان عقاید و اندیشه های درونی افراد در انتخاب یا رد گزینه ای مقرر شده، دلالت می کند، اما اهمیت و مبانی ارجحیت آن در زندگی اجتماعی بشری، جلوه ای ویژه دارد. از این رو با بررسی و ارزیابی نتایج به دست آمده از این مفهوم در منظر فقه شیعه، به تداوم آن در حوزه ی فقهی پرداخته شده است. طبق نتایج حاصله؛ ملاک ارزش و اعتبار رأی اکثریت در قرآن کریم، کلام ائمه ی علیهم السلام و روایات "حق" است نه چیز دیگر. این رأی اکثریت با بیان و بررسی ادله ی فقهی، عقلی و نقلی (قرآن کریم و ائمه) به ارزش و اعتبار اکثریت در اسلام ( قرآن کریم و روایات) به ارزش و اعتبار و حجیت این موضوع در چارچوب حق پرداخته اند و قیودی از قبیل: این که چنین رأیی نباید با شرع مقدس اسلام مغایرت داشته باشد، قایل شده اند. آن چه مسلم است، این است که در فقه شیعه جمله "حق با اکثریت است"، معمولاً جمله ی صحیحی نیست؛ بلکه معیار و میزان تمام ارزش ها و باورها حق است و هر چه مطابق با حق باشد دارای ارزش و اعتبار است.

کلید واژه ها: رأی اکثریت، معیار، حق، حجّیت، فقه شیعه

فهرست مطالب

چکیده ......................................................................................................1

مقدمه ......................................................................................2

فصل اول: کلیّات .................................................................................................5

1-1- بیان مسأله ..................................................................................................................3

1-2- اهمیت و فایده موضوع ..............................................................................5

1-3- سؤال اصلی ....................................................................................6

1-4- سؤال های فرعی ........................................................................................6

1-5- فرضیه های پژوهش ...............................................................................6

1-6- سابقه پژوهش ............................................................................................6

 1-7- اهداف پژوهش ..........................................................................8

1-8- روش پژوهش ................................................................................8

1-9- سازماندهی پژوهش .................................................................................8

  1-10- مفهوم لغوی و اصطلاحی اکثریت .........................................................................................9

1-11- اکثریت و انواع آن ..................................................................................................................9

  1-12- لفظ اکثریت و مشتقات آن در قرآن ...........................................................................................10

 1-13-  واژه ی اکثر در قرآن ....................................................................................................................11

 1-14- بستر و جایگاه کثرت در قرآن .......................................................................................................16

 1- 15- جمع بندی ....................................................................................................17

فصل دوّم: منزلت اکثریت ......................................................................18

2-1- مقدمه ........................................................................................18

 2-2- قرآن و رأی اکثریت ......................................................................18

 2-3- اکثریت و ملاک حقیقت در قرآن ...................................................................................19

 2-4- رأی اکثریت؛ تجسم اراده ی الهی .....................................................................................21

 2-5 اکثریت مذموم از نظر قرآن کریم و فقه شیعی ...................................................................................23

 2-6- اجماع یا رأی اکثریت ................................................................................................................24

 2-7- آیات اکثریت در قرآن کریم ..................................................................................................24

 2-8- تحلیل و بررسی آیات اکثریت در کتب اسلامی(شیعی) ...............................................................26

 2-9- حق و اکثریت .......................................................................................................................31

 2-10- قلمرو اکثریت .............................................................................................................32

 2-11- اسلام شیعی و اکثریت ....................................................................................................33

2-12- شهرت و اقسام آن ................................................................................................................34

2-13- تفاوت شهرت و اکثریت ........................................................................................................34

 2-14- اکثریت مورد نظر اسلام ............................................................................................................35

 2-15- دلایل اعتبار رأی اکثریت .......................................................................................................37

دلایل عقلی ....................................................................................................37

. حکم عقل ........................................................................................................37

. سیره عقلا ............................................................................................................38

دلایل نقلی و روایی ..................................................................................................39

دلایل فقهی ..............................................................................................................46

 2-17- آسیب شناسی کثرت گرایی ............................................................................46

2-18- اکثریت در زمامداری اسلامی .................................................................................52

2-19- مبانی و حجّیت اکثریت در حکومت پیامبر (ص) ...........................................................................53

 2-20- اکثریت و نقش آن در زمامداری امامان معصوم (ع) ..............................................53

 2-21- نقد و ارزیابی ..............................................................................................................54

2-22- اکثریت از دیدگاه فقها و علمای شیعی .................................................................55

2-23- جمع بندی .....................................................................................................................62

فصل سوّم:  اکثریت در جوامع امروزی ............................................................................................................63

3-1- مقدمه ......................................................................................................................63

3-2- نمونه هایی از آشکارترین نمادهای مشارکتی اکثریت...................................................64

بیعت ...............................................................................64

خیرخواهی و نظارت مردم بر دستگاه حکومت ...............................................................64

شورا، حضور و تأثیر گزاری .............................................................................................66

3-3- اراده ی اکثریت در نظام ولایت فقیه ........................................................68

3-4- ولایت فقیه و دموکراسی(اکثریت) ..............................................................................71

3-5- شیوه ی قانون گزاری در جمهوری اسلامی ایران و رای اکثریت .....................................73

 3-6- اکثریت یا مردم سالاری .....................................................................................73

3-7- حکومت جمهوری اسلامی ایران به عنوان حکومتی اکثریتی – اسلامی............................74

 3-8- حکومت دموکراسی و پناهگاهی به نام اکثریت ....................................................75

3-9- ولایت اکثریت به معنای سلطه ی انتخابی است نه سلطه ی حکومت..........................................77

 3-10- اعتبار رأی اکثریت در ساختار حکومتی امروزی ..............................................................78

 3-11- اکثریت و مشارکت های سیاسی و اجتماعی در جوامع اسلامی ....................................................82

3-12- نمایندگی و اکثریت ...................................................................................84

 3-13- اکثریت و مبانی حجیت امروزی ....................................................................86

 3-14- جانب مشورت در حکومت دارای اسلامی(شیعی) امروزی .................................88

 3-15- رأی اکثریت و انتخابات ..........................................................................89

3-16- میزان رأی اکثریت است ...................................................................................91

 3-17- حاکمیت و اراده ی اکثریت در نظام اسلامی(شیعی) ..........................................92

 3-18- یک تناقض و دفع آن .................................................................................... 95

3-19- جمع بندی .........................................................................................................96

  بحث و نتیجه گیری ..............................................................................................99

 پیشنهادات ..................................................................................................101

 فهرست منابع.............................................................................................102