عرفان در شعر سهراب سپهری

بی هیچ شكی‏، «ادبیات معاصر»ایران، چشمه ای بس شگرف و شفاف از «كوه بلند و گراسنگ» ادبیات كلاسیك است. گذشته همیشه چراغی روشنفرا راه آینده است و هر امروزی ریشه در دیروزدارد. گرچه ادبیات معاصرایران از، مشروطه تا روز گار ما، مشحون از «تأملات اجتماعی سیاسی»است، امّا هیچگاه از «اندیشه های اومانیستی و عرفانی»خالی نبوده و نیست.

در بین شاعران معاصر، سهراب سپهری بیشترین تأملات عرفانیرا داشته و هشت كتاباو سرشار از «اصطلاحات عرفانی»است. بسیاری از ناقدان ادبی، عرفان سهراب را، متأثر از عرفان هندیمی دانند و حتی از اینكه او شاعری سیاسی نیست، بر او حمله های ناروا كرده و ارزش شعراو را به سخره گرفته اند.

آنچه مسلم است، سهراب از عرفان هندی بسیار سود جسته است همچنانكه حافظ بزرگ نیز از ایران قبل از اسلام بهره ها گرفته است، امّا اینگونه اقتباس ها، از ارزش عرفانی و هنری شعر او نمی كاهد، همچنانكه استفاده از مغ، مغبچه و صدها اصطلاح از این دست از ارزش كار حافظ نكاسته است.

ما در این مقاله با بررسی منظومه ها و اشعار سهراب كوشیده ایم تا آنجا كه مقدور است تأثرات و تأملات عرفانی او را نشان دهیم و بویژه به این نكته، بسیار توجه كرده ایم كه سهراب ورای اصطلاحات و كلماتی كه استفاده كرده است، از عرفان اسلامی بسیار متأثر بوده و عملاً همان باورهای عرفای خراسان را در شعر خود به زیبایی بیان كرده است.

در واقع سهراب باورهای عرفان كهن ایرانی را با خلاقیت و زبانی نو در اشعار خود نقاشی كرده است و جان و تن در زلال اندیشه های پاك عطار، سنایی، مولانا و حافظ شسته است. پرداختن به توحید، هبوط آدم، سرّ عشق، رابطه عاشق و معشوق، آزادی اندیشه و مخالفت با سطحی نگری و یكسو نگاهی، تماماً در شعر او هویداست و نشانگر دغدغه های عرفانی و صوفیانه اوست. این توجه سهراب به عرفان اسلامی و ایرانی بس مورد توجه جوانان ایرانی قرار گرفته و تا حدّی خلاء فرهنگی در این زمینه را پر كرده است. این مقاله بیان برخی از ویژگیهای عرفانی شعر سهراب است كه در كمال ایجاز و اختصار به رشتة تحریر آمده است.

فهرست مطالب

چكیده. 2

مقدمه. 3

بیان مسئله. 4

تاریخچه نظری تحقیق. 5

تعریف عرفان. 5

تعریف عرفان در شعر سپهری. 6

هدف تحقیق. 7

زندگینامه. 7

آثار سهراب. 8

عرفان در شعر سهراب سپهری و نگاه اسطوره ای او. 11

لائوتسه، بودا و سپهری. 13

اندیشه اسطوره ای-عرفانی در سهراب. 17

عرفان در شعر سهراب سپهری. 18

سهراب سپهری از دیدگاه روانشناختی. 24

«صدای پرتنهایی». 29

عرفان در شعر نشانی سهراب. 51

فلسفه ی عرفان زندگی از زبان سهراب سپهری. 56

سهراب سپهری-شاعر عرفان و سپیدی. 66

سهراب‌ سپهری‌ و عرفان‌ بودایی‌ او. 71

نتیجه گیری. 90

منابع و پی نوشت ها 91