وضعیت حقوقی عقد نکاح در صورت اختلاف زوجین در مورد نوع عقد نکاح و شرایط آن

نکاح از لحاظ اجتماعی ارزش فراوانی دارد و جامعه‌ای سعادتمند می‌شود که رابطه جنسی و توالد و تناسل در آن منظم  بر اساس صحیح استوار باشد. جامعه‌ای که رابطه جنسی در آن آزاد و بی بند و بار باشد با فساد و تباهی دست به گریبان خواهد بود و هسته مرکزی جامعه خانواده است که با ازدواج تشکیل می‌شود. لذا با توجه به اینکه همواره عقد نکاح پایه و اساس نهاد خانواده محسوب می‌گردد و هرگز نمی‌توان از نقش این عقد به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان هر جامعه چشم‌پوشی کرد، بر آن شدیم تا یکی از مسائلی که همواره در عقد نکاح از گذشته تاکنون بر سر آن اختلاف بوده را بررسی نمائیم.

هدف از این پایان نامه بررسی وضعیت حقوقی عقد نکاح در صورت اختلاف زوجین در مورد نوع عقد نکاح و شرایط آن می باشد.

طبق ماده 190 ق. م برای صحت هر معامله شرایطی لازم است. یکی از شرایط مندرج در ماده فوق قصد و رضای طرفین جهت انعقاد عقد می‌باشد. در عقد نکاح طرفین باید قاصد و راضی باشند و هر یک انشای عقدی را قصد کنند که طرف دیگر قصد انشاء آن عقد را نموده است. بنابراین اگر عقد در حال مستی و یا بی‌هوشی واقع گردد یا بر اثر اشتباه مفاد قصد یکی از طرفین با آنچه در خارج واقع شده معارض باشد نکاح به سبب فقدان قصد باطل است. 

طبق ماده 199 ق. م یکی از مسائلی که عیوب اراده محسوب می‌گردد اکراه و اشتباه است «رضای حاصل در نتیجه اشتباه یا اکراه موجب نفوذ معامله نیست» در عقد نکاح اشتباه به دو حالت قابل تحقق است: یکی اشتباه در هویت جسمی طرف قرارداد و هم اشتباه در اوصاف طرف قرارداد. 

شرط ضمن عقد باید گفت که شرط ماهیتی اعتباری و غیر مستقل است که در ضمن عقد انشاء می‌شود و بر خلاف عقد یا ایقاع خود مستقلاً انشاء نمی‌گردد پس شرط را نمی‌توان یک ایقاع تلقی کرد زیرا شرط یک عمل حقوقی یک طرفه نیست بلکه عمل حقوقی دوطرفه است که وابسته بوده و به تبع عقد انشاء می‌گردد. در عقد ازدواج نیز شروط ضمن عقد مقام والائی دارد این شروط وسیله‌ای مطمئن برای تنظیم این عقد و یا ایجاد تعادل و توازن بین حقوق طرفین یعنی زن و مرد است. این وسیله می‌تواند جایگزین مناسبی برای تعدیل نابرابری حقوق زن و مرد در امر طلاق نیز باشد.

حال با توجه به موارد بیان شده در صورتی که بین زوجین در خصوص نوع عقد نکاح و شرایط ضمن آن اختلافی حاصل شود وضعیت عقد به چه صورتی خواهد بود؟

فهرست مطالب
مقدمه    2
اهمیت موضوع    3
سؤالات تحقیق     4
الف: سؤال اصلی     4
ب:‌ سوالات فرعی     4
فرضیات تحقیق    4
الف) فرضیه اصلی    4
ب) فرضیه فرعی    5
نوع و روش تحقیق    5
سابقه پژوهش     5
سازماندهی تحقیق    6

فصل اول: کلیات    7

مبحث نخست: مفهوم نکاح و اقسام آن    8

گفتار نخست: مفهوم نکاح    8
بند 1- مفهوم لغوی نکاح    8
بند 2: مفهوم اصطلاحی نکاح    8
گفتار دوم: اقسام نکاح    9
بند 1- نکاح موقت     10
بند 2- نکاح دائم     10
بند 3- تفاوت نکاح دائم و نکاح منقطع    10
گفتار سوم: ماهیت نکاح دائم و منقطع    12
بند 1- ماهیت نکاح دائم    12
بند 2- ماهیت نکاح موقت    12
گفتار چهارم: اهمیت نکاح    13
بند 1- فایده فردی    13
بند 2- فایده اجتماعی    14
مبحث دوم: شرط ضمن عقد نکاح    15
گفتار اول: مفهوم شرط    15
بند 1- مفهوم لغوی    15
بند 2- تعریف شرط    15
گفتار دوم: انواع شروط    15
بند 1: شروط باطل    15
الف: شروط باطلی که موجب بطلان عقد نیستند    15
ب: شروط باطلی که موجب بطلان عقد می‌شوند    16
بند 2: شروط صحیح    16
بند 3: اقسام شروط صحیح    16
الف: شرط صفت    16
ب: شرط فعل    17
ج: شرط نتیجه     17
گفتار سوم: ماهیت شروط ضمن عقد نکاح    18
گفتار چهارم: نمونه هایی از شروط ضمن عقد نکاح    19

فصل دوم: اختلاف طرفین در نوع عقد     20

مبحث نخست: در خصوص تراضی و شرایط آن    21
گفتار نخست: وجود اراده     21
بند 1- تحلیل روانی اراده    21
بند 2- معنی قصد و رضا    23
الف:رضا    23
ب: قصد    23
بند 3- تفکیک قصد و رضا    24
بند 4- مفهوم اراده     25
بند 5- اوصاف اراده    26
بند 6- اراده باطنی و ظاهری    26
بند 7- موارد کابرد اراده ظاهری و باطنی    26
بند 8- قراردادهای صوری    27
گفتار دوم: اعلام اراده    28
بند 1- لزوم اعلام اراده    28
بند 2- مفهوم اعلام اراده    29
بند 3- چگونگی اعلام اراده    31
الف: اعلام صریح    31
ب: اعلام ضمنی    31
بند 4- وسایل اعلام اراده    31
بند 5- سکوت و بیان اراده    33
بند 6- مواردی که سکوت نشانه رضا است.    34
گفتار سوم: توافق اراده (ایجاب و قبول)    35
بند اول: ایجاب     36
الف: معنی لغوی ایجاب     36
ب: معنی اصطلاحی ایجاب    37
ج: شرایط ایجاب    38
د: ایجاب عام:    40
و- ایجاب ملزم    42
هـ- زوال ایجاب     43
1- رد ایجاب     43
2- رجوع گوینده ایجاب     43
3- مرگ و حجر یکی از طرفین     43
4- ایجاب متقابل    44
5- سپری شدن مدت ایجاب     44
6- از بین رفتن موضوع معامله     44
7- عدم تحقق شرطی که ایجاب معلق بر آن است    44
بند دوم: قبول:    45
الف: مفهوم قبول     45
ب: لزوم مطلق بودن قبول    45
ج: توالی ایجاب و قبول    45
د: مسبوق نبودن به رد    46
و: بقای موضوع عقد    46
ه: مسبوق نبودن به قبول یا عقد معارض    46
ی- رعایت تشریفات قبول    47
گفتار چهارم: عیب تراضی (اشتباه)    47
بند 1- تعریف اشتباه    47
بند 2- مفهوم اشتباه    47
بند 3- شرایط تأثیر اشتباه    48
الف: اشتباه باید به حکم قانون یا تراضی در قلمرو قصد مشترک قرار گیرد.    48
ب: اشتباه عمده باشد.    48
بند 4- اثر حقوقی اشتباه    48
بند 5- اشتباه در قانون مدنی    49
بند 6- مواردی که اشتباه باعث بطلان معامله است.    50
الف: اشتباه در وجود علت تعهد    50
ب: اشتباه در هویت موضوع عقد    50
1- مفهوم خود موضوع معامله    51
2- معیار تشخیص اوصاف اساسی از غیر اساسی:    52
1- 2- نظریه شخصی    52
2- 2- نظریه نوعی یا مادی    52
ج: اشتباه در نوع عقد    53
د: اشتباه در صورت عرفیه ی موضوع معامله    53
و: اشتباه در هویت جسمی یا اوصاف اساسی شخص طرف معامله، ‌در صورتی که شخصیت 
او علت عمده عقد باشد.    54
1- اشتباه در شخص طرف    55
2- اشتباه در شخصیت    55
بند 7: مواردی که اشتباه باعث ایجاد حق فسخ می‌شود.    56
الف: اشتباه در قیمت    56
ب: اشتباه در اوصاف غیر اساسی موضوع (در صورتی که به طور صریح یا ضمنی وارد قلمرو 
قرارداد شده باشد)    57
ج: اشتباه در اوصاف غیر اساسی طرف معامله (در صورتی که به طور صریح یا ضمنی وارد 
قلمرو  قرارداد شده  باشد)    58
د: اشتباه ناشی از تدلیس    59
بند 8: مواردی که اشتباه در معامله مؤثر نیست.    60
الف: اشتباه در اررزش مورد معامله    60
ب: اشتباه راجع به اوصاف    60
ج- اشتباه در شخص یا برخی اوصاف شخصیت طرف معامله (که علت عمده عقد نباشد)    60
د- اشتباه در جهت معامله    61
هـ- اشتباه در قانون    61
بند 9: اشتباه در عقد نکاح    62
الف: اشتباه در هویت جسمی    62
ب: اشتباه در اوصاف    64

فصل سوم: اختلاف طرفین در نوع و شرایط عقد نکاح    66

مبحث نخست: صورتهای مختلف اختلاف در عقد نکاح    67
1: اختلاف در نوع عقد نکاح    67
2: اختلاف در ذکر اجل    67
3: انعقاد عقد نکاح بر خلاف قصد دختر    67
گفتار نخست: اختلاف در نوع عقد نکاح و اختلاف در ذکر اجل    67
بند اول: نظر فقها و دلایل آنها     67
الف: نظر مشهور فقها که قول مدعی دوام را مقدم می‌دانند.    67
1- بررسی ادله قول دوام    68
ب: فقهایی که قائل به بطلان عقد می‌باشند.    70
بند دوم: استفتائات و نظرات فقهای معاصر که موافق نظر مشهور می‌باشند.    71
بند سوم: استفتائات و نظرات فقهای معاصر که مخالف نظر مشهور می‌باشند.    73
بند چهارم: پاسخ مسئله از دیدگاه حقوق و قانون مدنی    75
گفتار دوم: وضعیت نکاح منعقده بر خلاف قصد دختر    82
بند اول: نظرات و استفتائات فقهای معاصر در خصوص وضعیت نکاح منعقده بر خلاف قصد 
دختر    85
مبحث دوم: شروط ضمن عقد    85
گفتار اول: ماهیت شرط ضمن عقد     87
بند اول: شروط تعلیقی و تقییدی    87
بند دوم: شرط بنایی یا تبانی     87
بند سوم: وابستگی شرط به عقد    89
بند چهارم: تبعیت شرط از عقد در مرحله انشا و ادامه اعتبار حقوقی     90
گفتار دوم: شروط در ضمن عقد ازدواج    92
بند اول شروط غیر صحیحی که قواعد عمومی قراردادها درخصوص آنها رعایت نشده است     93
الف: شرطی که عقد ازدواج را معلق گرداند    93
ب: شرط خیار    93
بند دوم: شروطی که قواعد عمومی قراردادها در مورد آنها رعایت می‌شود.    94
الف: شروط صحیح    94
1.خیار شرط نسبت به صداق    94
2.خیار اشتراط    94
3.سایر شروط صحیح    95
ب: شروط غیر صحیح در عقد نکاح    95
1- شروط باطل در ضمن عقد نکاح    95
2- شروط باطل و مبطل عقد     95
گفتار سوم: اختلاف در شروط ضمن عقد نکاح     96
نتیجه گیری    98
پیوست ها    102
منابع    115
چكيده انگليسي    119