مفهوم شناسی و مقایسه علت، سبب و شرط و تفکیک مفهوم تسبیب از معاونت

علّت، سبب و شرط با هم شباهت ها و تفاوت هایی دارند. در این مبحث شباهت ها و تفاوت های میان این سه مفهوم مورد بررسی قرار می گیرد.

1.    ضرورت وجود علّت، سبب و شرط برای تحقق جرم 

برای تحقق جرم وجود علّت، ضروری است. اگر علّت نباشد، جرم واقع نمی شود؛ به بیان دیگر علّت شرط ضروری تحقق معلول است. سبب نیز برای وقوع جرم ضروری است؛ به گونه ای که قانون گذار در تعریف تسبیب در ماده 318 ق.م.ا مصوب 70 گفته: «... به طوری که اگر نبود جنایت حاصل نمی شد...». و نیز در ماده ی 506 ق.م.ا مصوب 92 قانون گذار در خصوص لزوم وجود سبب در تحقق جنایت بیان داشته: «...به طوری که در صورت فقدان رفتار او جنایت حاصل نمی شد...». وجود شرط نیز برای رخ دادن جرم ضرورت دارد، بنابراین ضرورت وجود علّت، سبب و شرط برای وقوع جرم وجه اشتراک آنها است.

2.    ضرورت وجود رابطه ی سببیّت میان علّت و جرم 

در مباشرت باید رابطه ی سببیّت میان فعل مباشر (علّت) و نتیجه ی حاصله (جرم) موجود باشد، به گونه ای که بین آن دو ملازمه ی عرفی برقرار باشد و وقوع جرم به فعل مرتکب منتسب باشد؛ طوری که بتوان جنایت را مستند به فعل وی دانست. در صورت احراز این رابطه و استناد عرفی آن به مباشر، وی مسئول عمل خود خواهد بود. در تسبیب نیز باید میان فعل مسبب و نتیجه ی حاصله اسناد عرفی برقرار باشد. «بُعد مسافت زمانی و مکانی میان سبب و زیان رافع مسئولیت مسبب نمی باشد؛ مشروط بر آنکه میان آن سبب با جرم، عامل جدیدی اعم از انسانی مسئول، حادثه ای غیرمترقبه و یا واقعه ای غیرقابل پیش بینی، حائل نگردیده و اسناد عرفی را زایل نکرده باشد».  بنابراین شباهت دیگر علّت و سبب در اسناد عرفی نتیجه است.

فهرست مطالب
مبحث اول: مفهومشناسی    1
گفتار اول: مفهوم سبب    1
بند اول) مفهوم لغوی سبب    2
بند دوم) مفهوم اصطلاحی سبب    4
الف) سبب در اصطلاح فقهی    4
ب) سبب در اصطلاح حقوقدانان    12
گفتار دوم: مفهوم علّت    16
بند اول) مفهوم لغوی علّت    16
بند دوم) مفهوم اصطلاحی علّت    17
الف) علّت در اصطلاح فقهی    17
ب) علّت در اصطلاح حقوقدانان    22
گفتار سوم: مفهوم شرط    27
بند اول) مفهوم لغوی شرط    27
بند دوم) مفهوم اصطلاحی شرط    28
الف) شرط در اصطلاح فقهی    28
ب) شرط در اصطلاح حقوقدانان    31
مبحث دوم: مقایسهی سه مفهوم علّت، سبب و شرط    33
مبحث سوم: انواع سبب    38
مبحث چهارم: تفسیر دوگانهی سبب    41
مبحث پنجم: تفکیک مفهوم تسبیب از معاونت    45
گفتار اول: مفهوم معاونت    45
گفتار دوم: وجه اشتراک معاونت و تسبیب    47
گفتار سوم: وجه تمایز معاونت و تسبیب    47
1.    از نظر مفهوم و مصداق    47
2.    از نظر همکاری با مباشر    48
3.    از نظر وحدت قصد    48
مبحث ششم: بررسی فایدهی تفکیک مفهوم تسبیب از مباشرت    49
فهرست منابع    52