تحقیق جغرافیای سیاسی ـ امنیتی کردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران

تحقیق جغرافیای سیاسی ـ امنیتی کردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران در 104 صفحه ورد قابل ویرایش با فرمت doc

فهرست مطالب:

فصل اول؛ كلیات تحقیق
1-1           طرح مسئله
1-2           هدف تحقیق
1-3           اهمیت تحقیق
1-4           فرضیه تحقیق
1-5           قلمرو تحقیق
1-6           روش شناسی تحقیق
1-7           محدودیت های تحقیق
1-8           ساختار تحقیق
1-9           كلیه واژگان
فصل دوم؛ ادبیات و مبانی نظری تحقیق
2-1- جغرافیای تاریخ، اجتماعی و امنیتی
2-1-1 - پیشینه نژادی ـ تاریخی
2-1-2 - بررسی جغرافیایی و بستر اجتماعی ـ آیینی كردها
2-2 – پراكندگی كردها
2-2-1- كردهای تركیه
2-2-2- كردهای عراق
2-2-3- كردهای ایران
2-2-4- كردهای سوریه
2-2-5- بررسی مهاجرت كردها به جمهوری های سابق شوروی و غرب
2-3- موقعیت ژئوپولیتیكی كردستان عراق
2-4- بررسی ترتیبات ژئوپولیتیكی ـ نظامی كردستان عراق
فصل سوم؛ یافته های تحقیق: اوضاع سیاسی ـ اجتماعی كردستان از شكل گیری عراق تا فروپاشی رژیم بعث
3-1- پایان قیومیت انگلستان و شكل گیری عراق
3-2- مفاد قرارداد 1970 بین كردها و رژیم عراق
3-3- جنگ ایران و عراق و وضعیت كردها
3-4- جنگ دوم خلیج فارس و كردها
3-5- تحولات داخلی كردستان مستقل
3-6- سیاست خاورمیانه ای امریكا و مسئله كردستان
3-7- كردستان و فدرالیسم
فصل چهارم؛ اثبات فرضیات
4-1- بررسی الگوی فرالیسم قومی
4-2- اثبات فرضیه بین المللی شدن عراق و منافع مناقشات قومی
فصل پنجم؛ نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
ضمائم
كتاب شناسی


مقدمه:

خاورمیانه در طول سالیان در یك افق صد ساله از قرن بیستم همواره كانون بحران و بستر مناقشات متعددی بوده است. همواره بحث از اهمیت مكانی خاورمیانه و دارایی های طبیعی كشورهای این منطقه است كه این حوزه از جغرافیا را به مركزی پرنقش و ناآرام تبدیل كرده است.
اما بحث اقلیت های قومی نیز وجه دیگری از ویژگی های این منطقه است كه به موضوع مناقشه آمیزی در درون دولت، میان مرزها، میان دولت ها و نهایتاً در وخیم ترین سطح آن موضوع كشمكش قومی با یك دولت مستقل است. عدم درك درست و ناكافی از حقوق اقلیت ها به ویژه اقلیت كردی كه به شكل چند تكه در میان دول ایران، تركیه و سوریه پراكنده گشته اند. همواره از مسائل بحران زای سیاسی درون دولتی و میان دولتی بوده است.
آگاهی اقلیت ها به حقوق اساسی و طبیعی خود كه مورد تأكید نوانسیون حقوق اجتماعی ـ سیاسی، اعلامیه حقوق بشر و بخشهای مختلف سازمان ملل است همگی می تواند به نوعی به برجسته شدن بار ژئوپولیتیكی چنین فضاهایی بیانجامد. حمایت از گروههای قومی، مذهبی و نژادی از دیرباز در حقوق و سیاست بین الملل مطرح بوده است. ظهور كشورها در قالب های دولت ـ ملت طی قرون شانزدهم و هفدهم و پیدایش ترتیبات حقوق بین الملل كه بازتابی از این نظام بود، توجه به گروه های اقلیت را ضرورت بخشید. با این حال مسئله اقلیت ها در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه پس از فجایع جنگ جهانی دوم بار دیگر توجه بسیاری را به خود جلب كرد.
از آنجایی كه اساساً مسئله كرد و كردستان ریشه در مفهوم اقلیت كرد دارد، باید بیش از هر چیز به روشن ساختن مفهوم «اقلیت» بپردازیم؛ در رابطه با تعریف «اقلیت» در میثاق حقوق مدنی و سیاسی به تفصیل بحث شده است. اما تعریف كاربردی از این مفهوم را می توانیم از كاپورتورتی سراغ بگیریم؛ «اقلیت عبارت است از گروهی كه در حاكمیت شركت نداشته و از نظر تعداد كمتر از بقیه جمعیت كشور هستند، ویژگی های متفاوت قومی، مذهبی یا زبانی با سایر جمعیت كشور دارند و دارای نوعی حس وحدت منافع و همبستگی در جهت حفظ فرهنگ، آداب و رسوم، مذهب یا زبان خود هستند.» از میان اقلیت های بزرگ شرق زمین و مسائل مربوطه به آنها كردها و كردستان به دلیل جایگاه جغرافیایی و موقعیت استراتژیك و ژئوپولیتیك این سرزمین و نیز تاریخ گذشته آن و اوضاع اجتماعی مردم كرد و نیز با توجه به ساختار بی ثبات و شكننده وتركیب دموگرافیكی ناهمگون و به شدت مركب و اوضاع جغرافیایی نامتجانس كشورهایی كه كردها مهمترین اقلیت درون مرزهای آنان را تشكیل داده اند. از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
 تاریخی منطقه هستند و از رو حس مقاومت آنان نیز آمیخته به شیوه های تلافی جویانه بوده است.
2- كردستان عراق هم در ترتیبات جنگ سردی و هم نظام جهانی پس از فروپاشی عصر جنگ سرد، به دلیل جایگیری در ترتیبات سیاسی انرژی محور خاورمیانه قرار می گیرد و خود ملاحظات خاص سیاسی، انرژی = امنتی و البته نظامی دارد.
بررسی تحولات این سرزمین از مقطع تاریخی شكل گیری عراق، نگاه به مبارزات كردها با رژیم بعث و نهایتاً فروپاشی رژیم بعث و موضوع شكل گیری اولین حكومت فدرالی قومی منطقه در چارچوب حفظ تمامیت ارضی عراق از فرازهای قابل توجه این پژوهش است.
اما نكته حائز اهمیت اینكه ما با توجه به تئوری «بین المللی شدن مناقشات قومی»[1] بر این باور هستیم كه ویژگی های ژئوپولیتیكی و ترتیبات جغرافیایی سیاسی = نظامی كردستان عراق به ویژه پس از فروپاشی رژیم بعث گویای یكی از موفق ترین تجربه های حق تعیین سرنوشت مردم اقلیت با باقی ماندن در چارچوب مرزهای سیاسی كشور میزبان است. الگوی كردستان فدرالی در عراق نمونه تاریخی موفقی خواهد بود كه به مثابه حلقه های تكمیل كننده زنجیره های دولت = ملتهای خاورمیانه، فضای پرتنش اقوام= ملت را پرمیكند.

فصل اول؛ كلیات تحقیق
1-1-      طرح مسئله

مشرق زمین گهواره تمدنی زیست بزرگترین اقوام اعم از گروههای زبانی، فرهنگی و نژادی ـ قومی مختلف است. از میان اقلیت های بزرگ مشرق زمین و مسائل مربوط به آنها كردها و كردستان به دلیل جایگاه جغرافیایی و موقعیت استراتژیك ژئوپولیتیكی این سرزمین و نیز تاریخ گذشته آن و اوضاع اجتماعی مردم كرد و نیز با لحاظ نمودن ساختار سیاسی شكننده و تركیب جمعیتی ناهمگون و وضعیت جغرافیایی نامتجانس كشورهایی كه كردها مهمترین اقلیت درون مرزهای آنان را تشكیل داده اند. گروه قومیتی كه در مقایسه با سایر اقوام پراكنده و گروههای اقلیتی در این منطقه سیاسی ترین آنها نیز هستند و این موضوع را از اهمیت خاصی برخوردار كرده است.
كردستان به عنوان یك واحد جغرافیایی در دو مرحله تقسیم گردیده است. نخستین تجزیه در تاریخ این سرزمین هنگامی اتفاق افتاد كه درسال 920 هـ . ق در نبرد چالدران نیروهای امپراطوری عثمانی لشكریان شاه اسماعیل صفوی را در هم شكستند، به موجب تحولات ناشی از این رخداد تاریخی بخش های وسیعی از غرب كردستان از پیكره جغرافیایی ایران جدا و ضمیمه قلمرو امپراطوری عثمانی گردید.
قرنها بعد یعنی هنگامی كه امپراطوری كهن، گسترده و در عین حال پوسیده عثمانی در پایان جنگ جهانی اول از هم فروپاشید. و میان اقوام و ملل تابعه این امپراطوری تنها ملت كرد بود كه نه تنها توانست به آرزوهای خویش برای تشكیل حكومت ملی جامه عمل بپوشاند بلكه سرزمین آنان میان كشورهای تازه تأسیس تركیه، عراق و سوریه تقسیم شد و به این ترتیب بخشهای مختلف كردستان تحت مالكیت كشورهایی درآمد كه از نظر قوانین اداری و فرهنگ اجتماعی و شیوه حكومتی با هم كم و بیش متفاوت داشتند.
اما در این میان كردستان عراق شرایط خاص جغرافیایی= سیاسی خاصی در میان كشورهای میزبان كردها دارا بوده است. از سویی از لحاظ جغرافیایی در مركز پراكندگی كردهاست و از سویی به لحاظ سیاسی سیاسی ترین گروه اقلیت كردها می باشد.
ناسیونالیزم كرد در عراق كه پس از جنگ جهانی اول نضج گرفت زمانی كه نیم بند عراق تحت قیومیت و هدایت نیروهای استعماری بریتانیا اداره می شد؛ محصول تضادها و دوگانگی های آشتی ناپذیر میان فرهنگ، آداب و رسوم، تاریخ، نژاد، زبان و … دو قوم تشكیل دهنده ساختار سیاسی عراق یعنی كردها و عربهاست. تلاش و برنامه انحصار گرایانه اعراب برای جلوگیری از حضور مشاركت كردها در ساخت قدرت سیاسی در تشدید و تقویت آن تأثیر ویژه ای نهاده است. كشمكش های درون مرزی از یك طرف و عواملی همانند وضعیت جغرافیایی ناهنگون، چگونگی استقرار جمعیت از لحاظ جغرافیایی (كردها در شمال و عربها در جنوب) و همین طور مداخله كشورهای بزرگ كه منافع آنان در منطقه گاهی با منافع عراق هماهنگ و گاهی در تضاد است و نیز افزایش فشارهای سیاسی= نظامی بر كردها از سوی حكومت هایی كه یكی پس از دیگری اداره امور عراق را به دست می گرفتند و با پیش گرفتن سیاست های افراطی   ؟    كردها و كردستان را تحت فشارهای مضاعف قرار می دادند.
مسئله كردها و عامل جغرافیایی كردستان عراق و ملاحظات ژئوپولیتیكی آن همواره ذهن تمام رژیم های حاكم بر بغداد را به خود مشغول داشته است چه بسا دولت هایی كه در پی ناكامی در حل مسائل كردستان از قدرت بر افتاده اند و عده ای دیگر نیز با توسل به ابزار و سلاح سركوب سعی كرده اند صورت مسئله كردستان عراق را پاك كنند.
و در این تحقیق با بررسی پایه ای از مسائل كردستان و نیز نگاهی به روند تاریخی این بحران با تكیه بر عوامل تقسیم كردستان از دید ژئوپولیتیكی و بستر بحران زای جغرافیایی= امنیتی آن تلاش می شود حتی حل مسئله كردستان در قالب شكلی از فدرالیسم پس از فروپاشی رژیم بعث، در چارچوب تئوری «بین المللی شدن منافع و تهدید یك بحران قومی» به تحلیل ژئوپولیتیكی دست پیدا كنیم و قادر به ارائه پیش بینی در خصوص آینده و روابط عراق با همسایگانش باشیم و از سوی دیگر ملاحظات این تحولات را هم بر امنیت ملی ایران در نظر بگیریم.
این پایان نامه با رویكردی ژئوپولیتیكی در بستر تحولات جبهه های ژئواستراتژیك و چرخش این جبهه ها به سمت ژئواكونومی بویژه در خاورمیانه فضای تحلیلی گسترده ای را از جغرافیای تهدید و منافع برای كردستان و كل منطقه در اختیار خواننده قرار خواهد داد.
تلاش نهایی و مهم این تحقیق این است كه تحولات رخداده در كردستان عراق را با توجه به متن ژئوپولیتیكی در فضای جدید بین المللی تحلیل كند.

1-2- هدف تحقیق

هدف هر پژوهش در واقع موتور اولیه روشن كننده و انگیزه نهایی در تحقیق است. هدف اصلی از انجام این تحقیق بررسی بستر جغرافیایی= امنیتی كردستان به ویژه عراق و فهم چرایی و چگونگی شكل گیری ترتیبات جغرافیایی سیاسی كردستان عراق است. چگونگی شكل گیری این ترتیبات مسلماً در رأی ملاحظات دولتی، میان دولتی و میان مرزی است كه به تبع می تواند برای همسایگان عراق هم ملاحظات چندی را در بر داشته باشد. بررسی ملاحظات می توانند به عنوان مدل سازی[2] در تصمیم گیری های سیاسی مورد توجه واقع شود.

1-3- اهمیت تحقیق

در گذشته مسائل مربوط به اقلیت ها، تنها عرصه تعادل میان اقلیت ها و گروههای قومی با دولتها بوده است. اما هم اینك بازیگران جدیدی مانند سازمانهای سیاسی و مدنی و بین المللی به شكل مؤثری وارد این عرصه شده اند. همچنین در سالهای اخیر، دفاع از حقوق اقلیت ها و قومیت ها بدل به ابزاری برای اعمال فشار و مداخله در امور كشور شده است. بررسی مسئله مناقشه قومی میان مرزی از چند حیث شایان توجه بسیار است.
1- توجه روز افزونی كه به نقش مردم توده ها و به تبع این رویكرد به جایگاه اقلیت های سركوب شده اجتماعات حاشیه نشین شده می شود باعث افزایشی اهمیت سرنوشت اقلیت ها در میان جوامعی شده است كه این اقلیت در حاكمیت دولت مركزی نقش مهمی ندارند.
2- در جغرافیا هایی كه قومیت واحدی میان مرزهای سیاسی چند كشور از گسسته شده اند، بحران ها و مناقشات یك گروه می تواند به بحرانی شدن اوضاع در سایر مرزها و در میان دیگر قومیت ها بیانجامد برعكس حتی اگر وضعیت بالنسبه با ثباتی برای یك منطقه پیش بیاید یا به وضعیتی از نوع خودمختاری یا فدرالیسم برسد، سایر مناطق هم خواهان پیروی از الگوی عملی شده هستند. از این رو اهمیت انجام پژوهشی این چنینی در این است كه ما وضعیت كردستان عراق را در 2 حالت بحران و ثبات با ملاحظه پیامدهای خاص اش بر مناطق اطراف بررسی می كنیم و این می تواند به محقق توان پیش بینی و روند شناسی آینده را نیز بدهد.

1-4- فرضیه تحقیق

   ·    تحولات ناشی از شكل گیری نوعی از فدرالیسم در كردستان عراق می تواند (با توجه به تئوری بین المللی شدن تهدید و منافع مناقشات قومی) در رفتارهای كشورهای همسایه عراق، به ویژه ایران تأثیر بگذارد.
   ·    تحولات ناشی از تغییر در الگوی قلمرو خواهی كردهای عراق بر كردهای همسایه عراق تأثیری نخواهد گذاشت.
   ·    الگوی فدرالیسم به عنوان راه حل میانی برای مسئله كردها با حفظ تمامیت ارضی كشورهای میزبای، تنها راه حل موجود و عملی است.

1-5- قلمرو تحقیق

 
در 3 بعد موضوع، مكان و زمان می تواند به حیطه شناسی قلمرو تحقیق مبادرت كرد.
الف) موضوع تحقیق عبارت است از جغرافیای سیاسی امنیتی كردستان عراق
II)   از زمان تحقیق عمدتاً پس از جنگ جهانی اول و شكل گیری عراق به عنوان بازیگری جدید در جغرافیای سیاسی جهان تا فروپاشی رژیم بعث
مكان) عمدتاً جغرافیا و گستره پراكندگی كردها در خاورمیانه از سوریه تا زاگرس ولی با تكیه و تأكید بر كردستان عراق

1-6- روش شناسی تحقیق

 
 برای انجام این تحقیق از شیوه های زیر برگرفته شده است:
الف) مطالعه كتابخانه ای و بررسی اسناد و آثار موجود در این زمینه به عنوان محور اصلی این تحقیق مورد توجه جدی بوده است كه بیشترین زمان هم صرف این كار شده است.
ب) طبقه بندی اطلاعات و استفاده از داده های گردآوری شده به فراخور موضوع در هر قسمتی كه مورد نیاز بوده است.
پ) با توجه به تمركز بر رویكرد ژئوپولیتیك به نوعی تلاش وافری برای تحلیل آن از طریق بررسی الگوهای ژئوپولیتیكی شده است.

1-7- محدودیت های تحقیق

 
نبود منابع تحقیقاتی گسترده به روز و البته متنوع و بیش از آن عدم امكان دسترسی به محققینی كه در این خصوص تحقیقات ارزنده ای داشته اند. اما متأسفانه اكثر محققین این حوزه در خارج از كشور هستند و اطلاعات كمابیش ناموثقی از محل زندگی یا مؤسسات تحقیقاتی آنها در دست است. سانسور شدید مسائل كردستان عراق و متأسفانه عدم انتقال اخبار درست در طی سالیان گذشته محققان را در یك حبس اطلاعاتی قرار داده است.

1-8- ساختار تحقیق    

 
این تحقیق مشتمل بر پنج فصل می باشد: فصل اول مشتمل بر كلیات تحقیق است؛ فصل دوم به ادبیات و مبانی نظری تحقیق خواهد پرداخت؛ در فصل سوم كه فصل یافته های تحقیق است اوضاع سیاسی= اجتماعی كردستان از شكل گیری عراق تا فروپاشی رژیم بعث رابررسی خواهد كرد.
فصل چهارم فصل رد یا تأیید فرضیات اساسی تحقیق است كه در 2 قالب 1- بررسی الگوی فدرالیسم قومی؛ 2- اثبات یا رد فرضیه بین المللی شدن بحران و منافع مناقشه قومی تحلیل خواهد شد. و فصل پنجم نیز نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات به منظور رسیدن به الگوی قابل پیش بینی برای آینده برای مناطق همجوار است.
در ادامه هم بخش ضمائم نقشه ها و البته كتابشناسی ارائه خواهد شد.

1-9- كلیه واژگان

 
جغرافیای سیاسی، جغرافیای امنیتی، كرد، كردستان عراق، ژئوپولیتیك، ژئواكونومی، بحران درون مرزی، میان مرزی، میان دولتی.