بررسی خداشناسی سعدی با تکیه بر صفات باری تعالی

بررسی خداشناسی سعدی با تکیه بر صفات باری تعالی

چكیده:

آنچه در این مجموعه گرد آمده است نتیجه بررسی دو اثر بزرگ سعدی – گلستان و بوستان –به تصحیح دكتر غلامحسین یوسفی است. هدف اصلی نگارنده بررسی خداشناسی سعدی با تكیه بر صفات باری تعالی بوده است.بخش اول شامل چكیده و پیش گفتار و مقدمه می‌باشد.

در بخش دوم، زندگی شیخ اجل سعدی بیان گردیده و در معرفی اجمالی او، اعم از تاریخ تولد، محل رشد، سفرها و استادان ، آثار و در آخر تاریخ وفات از منابع معتبر استفاده شده است.

 بخش سوم به تبیین ویژگی‌های سیاسی، اجتماعی، ادبی دوران سعدی پرداخته است.

در بخش چهارم خاستگاه فكری او مورد بررسی قرار گرفته است تا از این طریق ریشه‌های فكر و اندیشة او و آبشخور باورهایش معلوم گردد. از این رو به بررسی شباهت‌های سعدی با شهاب الدین ابوحفص سهروردی ،ابوالفرج بن جوزی، محمد و احمد غزالی همت گماشته شده است.

در بخش پنجم با طرح این فرضیه كه سعدی عارف است یا سخنوری متشرع، با بیان مضامین عرفانی و بیانات شرعی او، به فرضیه مورد نظر پاسخ داده شده است و در این حین با نگرش و تأمل در دو كتاب مشهور و معروف او «گلستان و بوستان» به آنچه تصدیق تشرع و عرفان اوست اشاره و نتیجه گیری شده است.

بخش ششم اختصاص به اصلی تحقیق یعنی صفات و اسمای باری تعالی در دو اثر مذکور داشته و هر یك را به ترتیب الفبایی و به صورت مستقل با استناد به نوشته­ها و سروده­های شیخ آورده شده است.

در بخش هفتم صفتهایی را كه سعدی به ندرت از آنها استفاده كرده است به ترتیب الفبا یاد کرده است.

در بخش هشتم با بررسی اوصاف جمالی وجلالی به فرضیه های اصلی رساله پاسخ داده و نتیجه كلی پژوهش بازگو شده است.

پیش گفتار  

این پژ وهش،دو اثر گران قدر گلستان و بوستان از خداوند گار سخن – شیخ اجل – سعدی شیرازی را مورد بررسی قرار داده و کوشیده است از خلال آن تصویر روشنی مشخصی از خدای سعدی ارائه دهد.

پیشینه تحقیق :

در باب ویژگی های فکری سعدی در حوزه معرفتی (Theology) تا کنون مقاله‌های پراکنده ای نگا شته شده است.

شادروان دکتر غلامحسین یوسفی در کتاب« دیداری با اهل قلم » و نیز مقدمه ای که بر دو کتاب گلستان و بوستان نگاشته اند وزنده یاد دکتر« عبدالحسین زرین کوب »در مجموعه «حدیث خوش سعدی » و دکتر«محمد علی اسلامی ندوشن » در کتاب « چهار سخنگوی وجدا ن ایرا نی/ اسلامی» و نیز شادروان «علی دشتی » در کتاب «قلمرو و سعدی» بیشترین نکات را در این مورد ابراز داشته اند : اما به نظر می رسد تا کنون پژوهش سازمان یافته ای که مبتنی بر صفات و اسمای الهی مندرج در بوستان و گلستان باشد صورت نگرفته است .

مساله تحقیق :

این رساله در پا سخ این پرسش ها تدوین شده است.

خدای سعدی با توجه با توجه به دو کتاب تعلیمی او گلستان و بوستان – چگونه خدایی ست ؟

بیشترین صفات یا صفتی که از دید سعدی بر ازنده و یا معرف اوست کدام / کدام هاست ؟

و آیا صفاتی که وی به عنوان صفات ممتاز با بیشترین بسامد در مورد پروردگار به کار می برد ،در مورد انسان ها نیز به کار رفته است ؟یعنی آیا سعدی آدمیان را نیز شایسته تخلق به همان صفات می‌داند یا خیر؟

روند پژوهش :

نگارنده این پژوهش ، با مطالعه و فیش برداری از دو اثر -گلستان و بوستان- از دیدگاه خداشناسی و بررسی چند اثر مهم در این زمینه،همت گماشته است.

مقدمه:

سعدی در تاریخ ادب فارسی شاعری بزرگ و نویسنده­ای توانا وادیبی فرزانه شناخته شده است. بیت های بلندی كه وی به صورت غزل، قصیده ، رباعی و ترجیع بند سروده از یك سو و دو كتاب مشهور او – بوستان و گلستان- از سوی دیگر دلیل آشکاری بر فسحت میدان ادب و ابداع در تعبیر، در آثار اوست.

بازنگری شعر و اندیشه­های والای سعدی در هر عصر و زمان و گلگشت در بوستان و گلستان وی كه، مشحون از عطر گل­های فرهنگ اسلامی است، آدمی را به كمال انسانی و معنوی رهنمون می‌سازد.

آثار سعدی بازگوی تلاش او برای بیان معرفت خداست. در مجموعه او، همه پدیده­ها هدفمند است،تا انسان را از معرفت غریزی به معرفت ربانی فرصت عروج بخشد.

برگ درختان سبز پیش خداوند هوش                هر ورقی دفتری ست معرفت كردگار

«كلیات، ص 509»

«تسبیح كائنات، آمد و شد خورشید و ماه و پویائی و كارگری و رسالت باد و ابر و باران، شكوه كوهساران و دریاها، درختان، مرغان نغمه خوان، گیاهان و میوه­های الوان، مراحل تكوین جنین ، یادكرد صفات جلال و جمال الهی و ده ها موضوع دیگر، آرمان شعری سعدی را در شناخت خداوند تشكیل می­دهد.» 

شیخ اجل، اشعار بلندی را در توحید سروده است كه به صفات الهی چه جمالی و چه جلالی اشاره دارد و او را به داشتن علم و قدرت و لطف و كبریا ... توصیف می­كند و ذات پاكش را از هر شائبه ای منزه می شناسند.