شرق شناسی و تاریخ نگاری معاصر

روابط ایران و اروپا را می توان تا بیش از پانصد سال پیش، یعنی کمی قبل از پیدایش رنسانس و نوزایی در اروپا پیش برد. نخستین برخورد جامعه ایرانی با تمدن اروپا هنگامی صورت گرفت که تجار و نمایندگان تجاری و سیاسی دول اروپا بویژه ایتالیایی ها در قرون وسطی با ایران به داد و ستد پرداختند. با استیلای ترکان عثمانی بر راه های گرجستان، شبه جزیره کریمه و بندر اسکندرونه، رابطه ایران با کشورهای اروپایی قطع شد. با شروع انقلاب صنعتی و تولید وسیع، ارتباط با شرق به منظور دستیابی به بازارهای آن ضرورت یافت. نخستین کشور اروپایی که بدین منظور پا به عرصه ایران گذاشت، پرتغالی ها بودند که در زمان شاه اسماعیل (913 ق / 1507 م) با هفت فروند کشتی وارد جزیره هرمز شدند و بیش از یک قرن به غارت و چپاول پرداختند. پس از پرتغالی ها، هلندی ها در سال 1065 ق / 1654 م قراردادی با دولت ایران منعقد کردند و در سال های بعد، صدور ابریشم ایران را به انحصار خود درآوردند؛ سپس فرانسوی ها در زمان شاه عباس ثانی (1075 ق / 1664 م)، شاه سلطان حسین، کریم خان زند و فتحعلی شاه امتیازاتی از ایران گرفتند.
هم زمان با ورود پرتغالی ها و هلندی ها، دولت انگلیس نیز متوجه ایران شد و علیه پرتغالی ها و هلندی ها موقتا با ایران متحد گردید و در ازای این اتحاد، از ایران امتیازات انحصاری و ویژه ای را دریافت کرد، ایران از این پس، به مدت چند قرن، به یکی از خرده حیات خلوت های انگلیس تبدیل شد.