مقاله آماده نمودن گیاهان دارویی قبل از خشک کردن

توضیحات :

تحقیق آماده نمودن گیاهان دارویی قبل از خشک کردن دارای 45 صفحه قابل ویرایش در قالب Word.

بخشی از متن :

پس از جمع آوری اندامهای مورد نظر در زمان مناسب، آنها را برای خشک کردن آماده می نمایند. نحوه آماده کردن گیاهان نه تنها سبب تسریع در خشک شدن آنها می شود بلکه در کیفیت خشک شدن نیز تأثیر مثبت دارد. در این رابطه اضافاتی را که مد نظر نمی باشند جدا می سازند و اندامهای اصلی مورد نظر را به قطعات مناسبی تقسیم می نمایند. با رعایت این نکته نه تنها انرژی کمتری برای خشک کردن اندامها مصرف می شود بلکه خشک شدن آنها را تسریع هم می کند .
در صورتی که اقدام به خشک کردن ریشه ها و یا ریزومها شود ( ریزوم سنبل الطیب ، ریشۀ سنبل ختایی ..... )، باید قبل از خشک کردن آنها را کاملاً شست، به طوری که از گل و لای پاک شود. برای این کار بهتر است که اندامهای مذکور در ظروف آبکش مانند متحرّ کی قرار گیرند و سپس با فشار آب شستشو شوند. ضرورتاً پوست ریشه ها را که فاقد مادّه مؤثّره می باشد نیز جدا می سازند ( مثال: ریشۀ گیاه صابونی ) بعد از آن اقدام به قطعه قطعه کردن ریشه ها ( به قطعات مناسب ) می کنند .
در صورتی که ریشه ها ضخیم باشند باید آنها را از ناحیۀ طولی به دو یا چهار قسمت تقسیم نمود ( مثال: ریشۀ شیرین بیان ). چنانچه هدف صرفاً استفاده از برگهای گیاهان دارویی می باشد، به ویژه در مقیاس کم بهتر است به جای خشک کردن گیاه کامل، ابتدا برگهای تازه آنرا از سایر قسمتهای گیاه جدا و مستقلاً خشک نمود تا برگها پس از خشک شدن، بدون اضافات و دارای کیفیت بهتری باشند .
فرایندهای پس از برداشت گیاهان دارویی
مقدمه
وقتی از اندامهای مورد نظر یک گیاه دارویی بیشترین مقدار ممکن مواد مؤثّره استخراج گردد در واقع محصول دلخواه به بهترین وجه بدست آمده است. از اینرو، زمانی باید اقدام به جمع آوری گیاهان دارویی نمود که اندامهای مورد نظر محتوی حدّ اکثر مقدار مادّه مؤثّر باشد. مّواد مؤثّرۀ موجود در پیکر رویشی در مرحله گل زایی از مناسبترین کیفیت برخوردار خواهند شد؛ گلهای حاوی مّواد دارویی هنگامی که کاملاً باز می شوند از بیشترین مقدار مادّۀ مؤثّره برخوردارند. میوه ها و بذور گیاهان داوریی وقتی کاملاً «رسیده» باشند از مقادیر فراوانی مادّه مؤثّرۀ برخوردار هستند. مواد مؤثّرۀ موجود در اندامهای زیر زمینی گیاهان ( ریشه، ریزوم و......) در اواخر دوره رویشی به حداکثر مقدار می رسد .
اندامهای دارویی مورد نظر (برگها، ساقه های جوان، گلها و ریشه ها و ... ) پس از جمع آوری از مقادیر فراوانی رطوبت برخوردارند. وجود رطوبت، مناسب رشد قارچها و سایر عوامل بیماریزا می باشد. به این دلیل نگهداری اندامهای جمع آوری شده را حتّی برای مدت بسیار کوتاه غیر مقدور می سازد .
این اندامها را طوری باید خشک نمود که بعداً بتوان بخوبی از آنها استفاده کرد . در هر حال چون اندامهای جمع آوری شده را باید گاه برای مدّت نسبتاً طولانی انبار نمود ، و همچنین از آنجایی که واکنشهای بیوشیمیایی مضر و فاسد کننده صرفاً در اندامهای مرطوب انجام می پذیرد ، از اینرو ، خشک کردن اندامها ( به طور صحیح و مناسب) یک فرایند بسیار مهم تلقّی می شود .
پس از جمع آوری اندام ها، تمهیدات لازم روی آنها انجام می گیرد . چون اندامهای جمع آوری شده پس از مدّتی تأخیر به کارخانجات مربوطه منتقل می شوند لذا تمهیدات مذکور تحت عنوان تمهیدات اوّلیه در مکان کاشت گیاهان دارویی خوانده می شود .
از مهمترین و در عین حال رایج ترین تمهیدات مذکور، عملیات خشک کردن اندمهای گیاهی (دارویی) جمع آوری شده است . عملیات مربوط به استخراج اسانس نیز در برنامه های مربوط به استفاده از گیاهان دارویی جایگاه عمده ای دارد .
خشک کردن
خشک کردن عبارت است از: کاهش مقدار رطوبت در اندامهای جمع آوری شده ، به طوری که بتوان بدون هیچ خطری آنها را برای مدّتی نگهداری نمود.
شکل 1-8 ، اندام وزمان لازم برای اینکار را نشان می دهد. همانطور که در این منحنی مشاهده می شود خشک شدن اندام شامل دو مرحله کلّی می باشد : مرحله اول که با یک آمادگی مقدّماتی مختصر انجام می گیرد بسیار سریع است و مرحله دوم که مرحله خشک شدن کند نام دارد، از سرعت کمتری برخوردار است. در مرحله اول تمام آب مکانیکی و مقداری از رطوبت پیوسته از گیاه خارج می گردد. در مرحله دوم اندام، تنها حاوی مقدار کمی آب پیوسته است که به کندی از آن خارج می گردد.
در مرحله دوم در زمان مناسبی باید اقدام به خاموش کردن دستگاه نمود زیرا وجود مقادیر مناسبی رطوبت در اندام مورد نظر ضروری می باشد. به طوری که در صورت خشک شدن کامل اندام، مواد مؤثّرۀ موجود در آن تغییر شکل یافته و در نتیجه کیفیت مواد مؤثّرۀ کاهش می یابد . چنانچه میزان رطوبت موجود در اندامهای خشک شده کمتر از حدّ مطلوب باشد کیفیّت دارو را کاهش می دهد و در اینصورت ممکن است استخراج مواد مؤثّره ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه نگردد.
شکل 1-8 ، منحنی مربوط به خشک شدن گیاه (4)
مدت زمان لازم برای خشک کردن به وضعیت دما و وضعیّت دستگاه تهویه بستگی دارد. در صورتی که هوای مورد استفاده برای خشک کردن گرمتر باشد و دستگاه تهویه هم تندتر کارکند عمل خشک کردن سریع تر صورت می گیرد.
از آنجایی که گیاهان دارویی عمدتاً نسبت به درجه حرارتهای بالا حساس اند و به این سبب تغییراتی در مواد مؤثّرۀ آنها پیدا می شود . لذا ، معمولاً از درجه حرارتهای بالا برای خشک کردن آنها استفاده نمی شود . چنانچه از درجه حرارتهای بسیار بالا و همچنین تهویه های سریع برای خشک کردن اندامها استفاده شود آب موجود در قسمتهای خارجی به سرعت خارج می گردد ولی رطوبت قسمتهای میانی اندام، قادر به خروج نمی شود و در همانجا باقی می ماند که در این حالت قسمتهای خارجی اندام به صورت قهوه ای و برشته درمی آید و رطوبت موجود در قسمتهای میانی آن سبب تجزیه و فاسد شدن مواد مؤثّرۀ موجود می گردد .
دستگاها و روشهای مورد استفاده برای خشک کردن
گیاهان دارویی
برای خشک کردن اندامهای مختلف گیاهان دارویی از دو روش طبیعی و مصنوعی استفاده می شود.
استفاده از روش طبیعی از قدیم الایّام مرسوم بوده و از ساده ترین روشها می باشد . به طوری که پس از جمع آوری محصول با برخورداری از آفتاب در همان محل کاشت، اندامهای گیاهی مورد نظر را خشک می سازند.
در خشک کردن به روش مصنوعی از دستگاههای مخصوص «خشک کن» بهره می برند. خشک کن های مذکور برحسب میزان درجه حرارت و وضعیت تهویه به سه دسته دارای جریان هوای خنک ، جریان هوای گرم و جریان هوای داغ تقسیم می شوند و هر سه دسته در خشک کردن گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می گیرند .
روش طبیعی
این روش متکی به تابش آفتاب است و تغییرات اقلیمی، رطوبت زیاد و همچنین بارندگی سنگین مناسب اجرای این روش نمی باشد و برای جلوگیری از زیانهای حاصله از عوامل نامناسب مذکور، در اطاقها یا سالن های مخصوصی اقدام به خشک کردن اندامها می کنند.
برای خشک کردن گیاهان در مقیاس وسیع کاشت، سالنها و مکانهای بزرگ و مناسبی مورد نیاز می باشد. در صورتی که اندامها به ضخامت زیاد روی هم قرار گرفته باشد باید متناوباً آنها را زیر و رو نمود. از اینرو توصیه می گردد که گیاهان را با ضخامت کم روی طبقات مخصوصی (توریسمی) که دارای سوراخهای مناسبی می باشد قرار داد. زیرا در این صورت نیازی به برهم زدن اندامهای گیاهی (که سبب خرد شدن و کاهش کیفیّت دارو می شود) نخواهد بود و جریان هوا به سهولت می تواند از زیر و روی طبقات عبور کند و اندامهای مورد نظر به صورت مطلوب و یکنواخت خشک شوند.
چنانچه اندامهای گیاه با مقدار و تراکم مناسب بر روی طبقات مذکور قرار گیرند، پس از خشک شدن کیفیّت مطلوب خود را حفظ خواهند کرد. در این رابطه توصیه می شود که در هر متر مربع طبقات تور سیمی، به اندازه 5 ر0 کیلوگرم گل تازه یا 1 تا 2 کیلوگرم برگ تازه یا 2 تا 5 و2 کیلوگرم پوست و ریشه تازه پخش گردد .
روش مصنوعی
همانطور که بیان گردید خشک کردن اندامها به طور طبیعی ممکن است با تغییر اوضاع جوّی معّطل بماند و این کار تا چند هفته به تأخیر انجامد و یا تغییر اوضاع جوّی سبب بروز زیانهایی به محصول گردد. در اینصورت استفاده از روشهای مصنوعی ضرورت می یابد.
استفاده از روشهای مصنوعی به منظور خشک کردن اندامهای گیاهان ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت به طول انجامد. در این روشها اساس کار برپایه وجود هوای گرم و وجود دستگاه تهویه که سبب جابجایی هوای گرم می شود، قرار دارد. استفاده از این روش نیاز کمتری به نیروی بدنی و کارگر زیاد دارد (زیرا در اینجا نیازی به زیرورو کردن اندامها و جابجایی طبقات نیست!).

تأثیر خشک کردن بر گیاهان دارویی
خشک کردن سبب بروز تغییراتی در اندام مختلف گیاهان می گردد. یکی از تغییرات همه و آشکار، کاهش آب موجود در اندام و در نتیجه کاهش زیاد وزن آن می باشد. کاهش وزن ناشی از خشک شدن، در اندامهای مختلف یکسان نیست.
مسئولین مربوطه برای محاسبات اقتصادی همواره باید میزان تقریبی نسبت وزن تازه به خشک اندام را بدانند تا در تصمیم گیری های مربوط به میزان مورد نیاز تولید بتوانند محاسبات لازم را انجام دهند. بررسیها نشان می دهد که برای به دست آوردن یک کیلو گرم وزن خشک از اندامهای مختلف به ترتیب 5 تا8 کیلوگرم گل تازه، 5 تا 6 کیلوگرم برگ تازه، 4 تا 5 کیلو گرم شاخه دارای برگ وگل ، 3 تا 4 کیلوگرم ریشۀ تازه و 2 ر1 تا 5 ر1 کیلوگرم میوۀ تازه مورد نیاز است.
کاهش جدی آب سبب بروز واکنشهایی (غیرمفید) در مواد مؤثّرۀ گیاهان می گردد. به طوری که بر کیفیت و کمیّت مواد مؤثّره تأثیر می گذارد. ولی، در صورتی که از روشهای علمی مناسب برای خشک کردن اندامها استفاده شود، تغییرات جدّی نامطلوبی در مواد مؤثّره حاصل نخواهد شد. ولی چنانچه از روشهای نامناسب (نظیر درجه حرارت زیاد) استفاده شود باعث تجزیه مواد مؤثّره می گردد.
همانطور که اشاره شد خشک کردن نیز سبب تغییراتی در اجزاء تشکیل دهندۀ مادّه مؤثّرۀ گیامان می گردد. به طوری که میزان گلیکوزیدهای محرّک قلب در برگهای «گل انگشتانه» پس از خشک شدن افزایش می یابد.
پوست تازه گیاه «سیاه توسه» به واسطه وجود برخی ترکیبات شیمیایی مذکور تجزیه شده و مادّه گیاهی مسهل و ملیّن می گردد.
از مثالهای دیگر می توان از شابیزک نام برد. برگهای تازه این گیاه حاوی مقادیر فراوانی آلکالوئید «هیوسیامین» است که پس از خشک شدن به «آتروپین» تغییر شکل می یابد.
و...