سازمان اداری و مالی در زمان رسول خدا (ص)

چكیدة مقاله 

در این مقاله نخست مبانی نظری نظارت و بازرسی به اجمال از دیدگاه اسلام تبیین شده و با ذكر نمونه‌هایی از آیات و روایات بخصوص فرمایشات علی (ع) ضرورت انجام آن نان داده شده است؛ نگارنده سپس به تاریخچة نظارت و بازرسی در ایران پیش و پس از اسلام پرداخته و با ذكر شواهد تاریخی توجه به این موضوع را در حكومتها و سلسله‌های مختلف تبیین كرده است و این موضوع را پس از پیروزی انقلاب اسلامی به طور تفصیلی‌تر مورد مداقه قرار داده و در پایان نیز نظارت و بازرسی كشورهای مختلفی را از قبیل سوئد، نروژ، دانمارك، اتریش، انگلستان، امریكا، زلاندنو به اجمال توصیف كرده و سرانجام استقلال قوا و جایگاه سازمان بازرسی را در این میان مورد بحث و بررسی قرار داده است.

واژه‌های كلیدی: 

1- نظارت و بازرسی از دیدگاه اسلام، بازرسی در ایران، بازرسی، محتسب، بازرسی در كشورهای دیگر و سازمان بازرسی و اصل تفكیك قوا.

مقدمه:

شكی نیست كه یكی از اصول حیات بخش مكتب اسلام، آزادی عقیده و منع تفتیش عقاید است و نیز مسلم است كه در اسلام تجسس و كنجكاوی در مسای خصوصی و شخصی افراد بسیار مردود و مذموم اعلام شده است و در این امر مضمون بسیار زیادی در كتاب و سنت و اصل شده است. از آن جمله:

1-آیة شریفه: «لاتجسّسوا» (سورة حجرات آیة‌ 12) یعنی تجسس نكنید.

2- از رسول خدا (ص) نقل شده است «یا معشر من اسلم بلسانه و لم یخلص الایمان الی قلبه لا تذموا المسلمین و لاتتبعوا عوراتهم». (بحارالانوار ج 75 ص 214)

ای كسانی كه به زبان اسلام آورده‌اید ولی ایمان در قلبتان وارد نشده است. مسلمانان را مذمت نكنید و در مسایل مخفی و اسرار آنان جستجو ننمایید.

ولی با مداقه در متون و روایات موجود در این خصوص به خوبی معلوم می‌شود كه چنین موضوعی ربطی به بازرسی و بررسی مسایل اجتماعی و حكومتی ندارد و منع دخالت در مسایل خصوصی ربطی به رسیدگی و نظارت و بازرسی در مسایل اجتماعی و حكومتی ندارد و اینها دو مقولة كاملاً مجزا هستند.

دین مقدس اسلام شدت از تلاش برای آگاه شدن از مسایل شخصی افراد جلوگیری نموده ولی در عین حال دولتها را مكلف ساخته كه در امور جامعه تا آن جا كه مرتبط به مسایل اجتماعی است و نظام و اداره آن در حیطة وظایف حكومت است بررسی نمایند.

1-1-اهداف بازرسی

بازرسی از نظر اسلام سه هدف دارد:

الف- مراقبت از حركات و جابه‌جاییهای نیروهای دشمن؛