بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران

بیان مسئله:

كنترل میزان رشد جمعیت یكی از مهمترین شاخصهای توسعه بحساب می آید. جمعیت دنیا در سال 1950 دو و نیم میلیارد نفر بوده و اكنون از مرز 6 ملیارد نفر گذشته است و پیش بینی می شود در سال 2025 میلادی به 5/8 میلیارد نفر برسد طی همین سالها در ایران روند رشد جمعیت از متوسط دنیا بالاتر بود و جمعیت 10 میلیونی 100 سال قبل اكنون به نزدیك به 7 برابر رسیده است[i].

كشور جمهوری اسلامی ایران كه در دوران سالهای اولیه انقلاب دارای رشد جمعیت بالا و در حدود7/2 (كه تا 4/3 نیز ذكر شده است)[ii] و در سالهای اخیر این میزان رشد  تا حدود 7/1 (و مواردی تا 2/1 نیز ذكر شده) كاهش یافت این كاهش رشد جمعیت ناشی از اجرای طرحها و برنامه های كنترل جمعیت در سالهای اخیر بوده است.

هرم سنی جمعیت ایران در سالهای اول بعد از انقلاب شكلی مخروطی با قاعده پهن به خود گرفت كه این شكل نشانگر رشد جمعیت بالا است و در سالهای بعد این رشد بسرعت كنترل و باعث تغییر در شكل نمودار فوق گردید بطوری كه اكنون یك ناحیه فرو رفته در قاعده مخروط را می توان بوضوح مشاهده كرد مشابه این  تغییر را می توان در نمودار رشد جمعیت كشور های اروپایی و بخصوص در كشور آلمان پس از جنگ جهانی اول مشاهده نمود كه البته این تغییر شكل نمودار در اروپا در بین گروه جوانان و افراد میانسال (بویژه مردان ) و بدلیل كشته شدن سربازان در جنگ بوده است در حالی كه تغییر شكل مزبور در كشور ما ناشی از كنترل رشد جمعیت و تنظیم خانواده می باشد.

كشور ایران دارای جمعیت جوانی می باشد و برابر آمار (در زمان مطالعه) حدود 35% جمعیت كشور را افراد زیر 18 سال تشكیل می دهند این آمار اهمیت تحقیق در مسائل جوانان و از جمله مسئله ازدواج را روشن تر می نماید[iii].

براساس مطالعات انجام شده در سال 1365 از سوی سازمان ثبت احوال نشان می دهد كه 99 در صد از زنان كشور ما موفق به ازدواج می شوند و تنها یك درصد آنان تا پایان عمر خود موفق به ازدواج نمی شوند[iv].

شاخص دیگر میانگین طول مدت ازدواج است كه این رقم در جامعه ما بسیار بالا است.

الگوی ازدواج در ایران بر اساس باور مردم به این گونه است كه شوهر باید از زن بزرگتر باشد و میزان تفاوت سن حداقل 5 سال را لازم و این اختلاف سن را ضامن بقای خانواده ها می دانند.

 همچنین طبق تحقیق انجام شده از سوی سازمان ثبت احوال میزان تفاوت سنی زن و مرد در كشور طی سالهای دهه 60 بین 8/4 تا 1/5 بوده است[v] اخیرا مجلس شورای اسلامی نیز در یك طرح پیشنهادی سن قانونی ازدواج برای مردان 18 و برای زنان را 15 سال اعلام نمود.

آمار های موجود اختلاف سن زن و مرد را در جوامع مختلف و از جمله در جوامع غربی نیز در همین حدود نشان می دهد تا به آنجا كه فرمول زیر را كه از دوران ارسطو باقی مانده است برای تعیین سن مناسب ازدواج زن و مرد صادق دانسته اند.

بر اساس این طرز تفكر و طبق فرمول فوق مشخص است كه با افزایش سن ازدواج  میزان اختلاف سن زن و مرد نیز افزایش می یابد به گونه ای كه سن مناسب زن برای مرد 14 ساله معادل 14 سال و برای مرد 20 ساله معادل 17 سال و برای مرد 40 ساله معادل 27 سال و برای مرد 60 ساله معادل 37 سال خواهد بود.

نتیجه چنین تفكری در صورتی كه میزان رشد جمعیت همواره مثبت  باشد آن است كه همیشه تعداد زنان در معرض ازدواج به  مردان در معرض ازدواج بیشتر بوده است این موضوع تا كنون مشكل حادی را برای ازدواج زنان بوجود نیاورده لیكن این مشكل همیشه بطور مزمن خود را بروز داده است اگر چه تعدد زوجات باعث شده است تا ازدواج تعداد كمی از این بانوان نیز ممكن گردد.

بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان ثبت احوال 82/2 درصد مردان كشور ما در سال 1370 دارای 2 همسر بوده اند كه تعداد بیش از 345 هزار نفر از زنان را شامل می شود[i] اگر فرض كنیم  كه فرهنگ چند همسری در جامعه همچنان حاكم باشد باز هم نمی توان انتظار داشت كه كلیه دختران فرصت ازدواج را پیدا نماید ضمن آنكه عوارض چند همسری را نیز باید پذیرا باشند.

به ازای هر مرد در سن ازدواج حداقل یك زن در سن ازدواج و با اختلاف سنی ذكر شده وجود دارد لیكن با توجه به الگوی سنی ازدواج و فرهنگ اختلاف سن زن و مرد حاكم بر كشور ما انتظار می رود با توجه به تغییراتی كه در میزان رشد جمعیت در كشور ما اتفاق افتاده است و منحنی هرم سنی در بخش قاعده آن دچار فرورفتگی شده است در سالهای آینده تعداد پسر های آماده ازدواج از تعداد دختر ها بیشتر شده و چه بسا تعداد قابل توجهی از آنان تا پایان عمر مجرد باقی بمانند اگر چه ممكن است تعدادی از مردان به فكر خروج ازكشور برای ازدواج افتند البته امكان واردات دختر از كشور های دیگر را نیز می توان در نظر گرفت! در هر حال این مشكل را با قانون چند همسری هم نمی توان رفع نمود!!

 [i]- دكتر حبیب الله زنجانی - گامی نو در پژوهشهای جمعیتی -  فصلنامه جمعیت سازمان ثبت احوال كشور- شماره2 – پاییز 1372