تحلیل عملكرد تغذیهای خانوارها كاربرد برنامه ریزی خطی

چکیده

عملكرد تغذیه‌ای خانوارها به عوامل مختلفی همچون توان اقتصادی، دسترسی به بازار مواد خوراكی، سطح دانش و اطلاعات تغذیه‌ای آنها وابسته است. در سالهای اخیر در خصوص الگوی مصرف خانوارها و ضرورت تصحیح آن بسیار بحث شده است. متخصصین علم تغذیه بر دسترسی خانوارها به ارزش‌های غذایی متنوع بسیار تأكید نموده‌اند. الگوی مصرف بهینه را در حوزه علم اقتصاد می‌توان به صورت دسترسی به ارزش‌های غذایی مختلف همچون انرژی و پروتئین، مواد معدنی و سایر ریزمغذی‌ها با حداقل هزینه ممكن تعریف نمود. در این مقاله ضمن بررسی عملكرد تغذیه‌ای خانوارها با استفاده از روش برنامه‌ریزی خطی، حداقل مخارج لازم برای تأمین نیازهای غذایی متناسب با الگوی پیشنهادی متخصصین علم تغذیه محاسبه می‌گردد و سپس با مقایسه آن با مخارج واقعی گروههای مختلف درآمدی در شهر و روستا، نسبت به كارایی مخارج واقعی خانوارهای شهری و روستایی ایران قضاوت می‌كنیم. در تعیین حداقل مخارج لازم، از 29 قید كه در برگیرنده توصیه‌های مراجع علم تغذیه می‌باشد استفاده شد. یافته‌های این مقاله دلالت بر آن دارد كه خانوارهای شهری و روستایی در تعیین محتویات سبد خوراكی خود كارا عمل نموده‌اند و با توجه به توصیه‌های متخصصین علم تغذیه، مخارج خود را به طور مؤثر بین اقلام مختلف خوراكی تخصیص داده‌اند

مقدمه

ارزیابی عملكرد تغذیه‌ای خانوارها ابزار مناسبی برای تشخیص میزان دسترسی آنها به مواد غذایی است و علاوه بر این، این امكان را فراهم می‌سازد تا سطح دانش تغذیه‌ای جامعه و قشرهای مختلف آن تعیین شود. پاسخ به این سؤال كه خانوارهای شهری و روستایی ایران و بویژه گروههای كم درآمد تا چه حد توانسته‌اند نیازهای غذایی خود را تأمین نمایند،‌ راهگشای حوزه تصمیم‌گیری در تعیین محتویات سبد حمایتی و ملاك مناسبی برای ارزیابی آن دسته از سیاست‌های حمایتی است كه با هدف تأمین امنیت غذایی جامعه طراحی و اعمال شده‌اند. برای تعیین میزان دسترسی خانوارها به حداقل ارزش‌های غذایی می‌توان فرد شاخص شهری یا روستایی را مورد توجه قرار داد و بررسی نمود كه متوسط شهرنشینان و روستائیان تا چه میزان انرژی، پروتئین و سایر ارزش‌های غذایی را دریافت كردند. این نحوه بررسی اگرچه تصویر كلی از عملكرد تغذیه‌ای جامعه ارایه می‌دهد اما مشكلات تغذیه‌ای جامعه و بویژه گروههای كم درآمد را كمتر از واقع نشان می‌دهد، زیرا در روش فوق به مسئله توزیع ارزش‌های غذایی بین گروههای درآمدی توجه نمی‌شود. برای ارایه تصویر دقیق‌تر بهتر است میزان دسترسی گروههای مختلف درآمدی به تفكیك محاسبه و ارزیابی گردد.

مطالعات مختلف مؤید آن است كه همواره سهم بالایی از كل مخارج خانوارهای جوامع شهری و روستایی ایران و بویژه گروههای كم درآمد این جوامع به تهیه و تأمین كالاهای خوراكی اختصاص داده شده است[1]. اكنون این سؤال مطرح است كه برای تأمین حداقل نیازهای غذایی به چه میزان مخارج نیاز است؟ آیا خانوارهای شهری و روستایی در تأمین حداقل نیازهای غذایی، درآمد خود را به شكل مؤثری به كالاهای خوراكی اختصاص داده‌اند؟ آنچه كه در این مطالعه مورد توجه می‌باشد پاسخ به این سؤال است كه آیا این امكان وجود دارد كه با صرف هزینه كمتر، به میزان قبل به ارزش‌های غذایی دست یافت؟ پاسخ به این سؤال میزان آگاهی‌های تغذیه‌ای خانوارهای ایرانی را روشن می‌سازد و هر فرد یا خانوار با توجه به محدودیت درآمد، كالاها و خدمات مختلف را مصرف می‌كند و البته سلایق وی در تصمیم‌هایش بسیار مؤثر می‌باشد. حال اگر تأمین ارزش غذایی به میزان معین با x ریال امكان‌پذیر باشد و این فرد همان میزان را با y ریال تأمین كرده باشد، بطوریكه y>x در این صورت فرد یا خانوار موردنظر در تخصیص درآمد خود به اقلام خوراكی مختلف كارا عمل نكرده است. عدم كارایی در رفتار مصرفی این فرد به عوامل مختلف از جمله فقدان اطلاعات تغذیه‌ای اشاره دارد. در صورت وجود چنین گرایشی در رفتار مصرفی خانوارهای ایرانی، می‌باید از طریق اقدامات مختلف نسبت به افزایش سطح آگاهی‌های تغذیه‌ای جامعه كوشش نمود.

در بخش اول این مقاله ابتدا داده ها و قلمرو مطالعه معرفی می‌شود و سپس در بخش دوم عملكرد تغذیه‌ای خانوارها شهری و روستایی مورد توجه قرار می‌گیرد و درصد خانوارهایی كه در تأمین نیازهای غذایی با مشكل مواجه می‌باشند تعیین می‌گردد. در بخش سوم با استفاده از برنامه‌ریزی خطی حداقل مخارج لازم برای تأمین ارزش‌های غذایی مختلف محاسبه می‌گردد. در بخش آخر، بررسی می‌شود آیا خانوارهای شهری و روستایی در تأمین ارزش‌های غذایی، مخارج خود را به شكل كارایی بین اقلام خوراكی تخصیص داده‌اند یا خیر؟

1. در این خصوص به آثار زیر مراجعه كنید:

- پژویان، جمشید، سیاستهای حمایتی از اقشار آسیب‌پذیر، معاونت اقتصادی وزارت اموراقتصادی و دارایی، بهار 1373.

- موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، جایگاه مخارج خوراكی در سبد مصرفی خانوارهای شهری و روستایی، 1379.