اقتصاد نفت و تحلیل ساختارها

فصل اول: ساختار جهانی نفت

الف – تاثیر منحنی ركود و رشد در بازار نفت

نفت به تنهایی یك كالای اقتصادی, سیاسی یا استراتژیك نیست, بلكه این سه خصوصیت را تواما" داراست و نمی توان صرفا" به یكی از وجوه آن توجه كرد.

رسوخ نفت در تمامی زوایای زندگی بشر, آن را به صورت یك كالای حیاتی درآورده است و اساسا" در حال حاضر زندگی صنعتی بدون نفت میسر نیست.

در تاثیر منحنی ركود  و رشد بازار نفت, آنچه كه در گام اول باید در نظر گرفت, محدوده مصرف انرژی در دنیاست. نیاز به مصرف انرژی, نخستین عامل در شكل گیری سیكل عرضه و تقاضای نفت است. بنابراین به دنبال نیاز به مصرف انرژی, بحث قیمت گذاری مطرح می شود. قیمتها حامل یك پیام هستند. افزایش یا كاهش مصرف نفت,  در زمینه های سیاسی استراتژیك نیز پیام خاص خود را دارد.

«ركود» در بازار نفت, پدیده ای دوره ای است كه بعد از دوره شكوفایی به وجود می آید. ركود بطورطبیعی مصرف كمتر را به دنبال خواهد داشت.

پیش از آغاز ركود اخیر در بازار نفت, دنیا در اوج شكوفایی اقتصادی بود و خود را برای مصرف هرچه بیشتر آماده می‌كرد, به همین دلیل سرمایه گذاریهای زیادی برای بالابردن تولید انجام شده بود. در سه سال آخر رشد اقتصادی دنیا, در یك سال روزانه ششصدهزاربشكه نفت, در سال بعد یك میلیون و یكصدهزار بشكه در روز و در سال سوم یك میلیون و سیصدوهفتاد هزار بشكه در روز تولید اضافی صورت گرفت. این تولید, مازاد بر ذخیره‌سازی  پنج میلیاردبشكه ای كشورهای مصرف كننده بود. بر این اساس مقادیر زیادی نفت انباشته شد.  ذخیره سازی نفت  به معنی انباشت سرمایه و راكدماندن آن بود. به همین جهت, این سرمایه راكدشده توسط ذخیره كنندگان نفت وارد بازار شد. از طرف دیگر كشورهای تولید كننده نفت درصدد برآمدند تا با افزایش تولید, پاسخگوی بازار پر اشتهای نفت بخصوص در آمریكا شوند كه در این میان ونزوئلا و مكزیك اشتهای بیشتری را نشان دادند. افزایش ظرفیت, نیاز به سرمایه گذاری داشت و بدین جهت ونزوئلا و مكزیك بدهیهای سنگینی به بار آوردند. لذا مجبور بودند تولید نفت خود را بیشتر كنند.

ب – دلایل تمایل امریكا به خرید نفت مكزیك و ونزوئلا

علاقه كشورهای مصرف كننده نفت به وجود تنوع منابع در بازار امری منطقی به نظر می رسید. زیرا وجود تنوع در بازار, باعث امنیت  عرضه نفت می شد. امریكا نیز به دنبال این امنیت بود و قصد داشت از اتكای خود به نفت خلیج فارس بكاهد. بر این اساس ترجیحا" كشورهای مجاور خود مانند ونزوئلا و مكزیك را تشویق به افزایش تولید می كرد. بر این مبنا ونزوئلا بخش بزرگی از بازار عربستان را تصرف كرد.

ج – خط مشی عربستان در مقابله با رقبای نفتی

 عربستان می دانست كه ونزوئلا و مكزیك برای جبران بدهیهای خود بشدت نیازمند به درآمد نفت هستند. افزایش تولید این دو كشور, بشدت قیمت نفت را كاهش داد و حوادث بعدی نشان داد كه در این جنگ قیمت, ونزوئلا و مكزیك بازنده هستند. بدهیهای عظیم این دو كشور, آنها را وادار به نرمش در مقابل عربستان نمود. اجلاس سه جانبه عربستان, ونزوئلا و مكزیك در سال 1998 محصول چنین روندی بود. این هسته سه جانبه, سایر كشورهای تولید نفت را نیز متاثر نمود. به مانند سالهای آغازین تشكیل سازمان اوپك در دهه  60 , هدف تثبیت قیمتها بود، به گونه ای كه بهای هر بشكه نفت خام از 10دلار پایین تر نرود. در این روند, عربستان سعودی به منافع ملی خود می اندیشد. ذخایر 261 میلیارد بشكه ای عربستان, این كشور را وادار می‌كند تا به این ثروت به صورت بلندمدت توجه كند. چرا كه اگر قیمت نفت بیش از حد بالا رود, انرژیهای جایگزین فرصت طرح پیدا می كنند و این به ضرر عربستان است و اگر قیمتها از حد معمول پایین‌تر برود تولید به صرفه نخواهد بود. از این رو عربستان همواره به دنبال تثبیت قیمت در حدی معقول است.