اقتصاد آب در كشاورزی

پیشگفتار

 رشد جمعیت و نیاز مستمر به محصولات كشاورزی از یك سو و الزام به خودكفایی در محصولات كشاورزی به لحاظ عواقبی كه وابستگی این بخش به خارج دارد از سوی دیگر باعث شده است كه كشاورزی محور برنامه های اقتصادی و فرهنگی كشور قرار گیرد اما محدودیتهای منابع طبیعی و كاهش درصد شاغلان این بخش به نسبت بخشهای دیگر ما را ناچار می كند كه كشاورزی از وضعیت سنتی موجود به موقعیت بهتری ارتقاء دهیم.

بنابراین بخش كشاورزی همچنان یكی از بخشهای مهم اقتصادی كشور است و نیز خواهد بود. در هر شرایطی توسعه بخش كشاورزی پیش شرط و نیاز ضروری اقتصاد كشور است و تا زمانی كه موانع توسعه در این بخش برطرف نشود سایر بخشها نیز به شكوفائی و رشد توسعه دست نخواهد یافت. تجربه مثبت و منفی كلیه كشورهای پیشرفته و در حال توسعه جهان این نظر را تایید می كند.

وضعیت موجود كشاورزی در ایران

بخش كشاورزی یكی از مهمترین و تواناترین بخشهای اقتصاد كشور است كه تامین كننده حدود یك پنجم تولید ناخالص داخلی، یك سوم اشتغال و بیش از چهار پنجم نیازهای غذایی، نیمی از صادرات غیر نفتی و حدود نه دهم نیاز محصولات كشاورزی است. این بخش رغم چندین دهه سیاست صنعتی و تقویت سایر بخشهای اقتصادی همچنان با قدرت به حیات خود ادامه داده است و حتی در شرایط بسیار نامطلوب اقتصادی نیز شكوفایی و ظرفیت های نوینی را عرضه كرده است كه برای بسیاری از اقتصاددانان و نظریه پردازان توسعه نیز تا حدودی ناشناخته بود.

كشاورزی ما در چند دهه اخیر از جهات افزایش بهره برداری از اراضی و منابع آب جدید، افزایش عملكرد محصولات یا بهبود بهره وری نیروی كار، بهبود سطح تكنولوژی و بكارگیری نهاده های نوین كشاورزی شامل انواع كود و سموم شیمیایی، بذرهای اصلاح شده و مكانیزاسیون وسیع و گسترده و به كارگیری انواع ماشین آلات و ادوات مكانیكی در انجام عملیات كشاورزی و گسترش زیرساختهای كشاورزی رشد و گسترش چشمگیری داشته است، به طوری كه حجم تولید این بخش به طور مطلق در سه دهه اخیر بیش از 3 برابر افزایش یافته است.

اما كشاورزی با مشكلات و محدودیتهای بسیار زیادی روبروست  كه بعنوان مانعی در راه توسعه بیشتر كشاورزی عمل می كند. اندازه كوچك مالكیت ها و قطعات بهره برداریها، سیاستهای كلان محدودكننده بخش كشاورزی، دخالتهای وسیع دولت در این بخش، سطح نازل سواد كشاورزان، ضعف بنیه مالی بیشتر كشاورزان و نداشتن سرمایه كافی برای سرمایه گذاری در امور زیربنائی، انتقال سرمایه از بخش كشاورزی به سایر بخشها، ضعف خدمات عمومی در زمینه توسعه زیرساختهای كشاورزی و ارائه خدمات ترویجی و آموزش و ضعف نظام تامین و عرضه نهاده های كشاورزی از جمله عواملی هستند كه موجب پایین بودن كارآیی تخصیص منابع در این بخش شده است، به طوری كه بازدهی بخش تولید كشاورزی در مقایسه با امكانات مورد استفاده نیازهای جامعه و پتانسیلها و سطح كاربرد نهاده ها در مقایسه با سایر كشورهای جهان در سطح پایین قرار دارد و رشد تولید بخش كشاورزی نیازهای جامعه به مواد غذایی كه با رشد جمعیت ابعاد وسیعی یافته است، برآورد نمی شود. سیاستهای خودكفایی و تامین امنیت غذایی برای كلیه قشرهای مردم از طریق پایین نگه داشتن قیمت محصولات كشاورزی، كمك بلاعوض برای نهادهای مصرفی، قیمتهای تثبیتی محصولات كشاورزی و سوبسید به مصرف كننده گرچه از نظر عدالت اجتماعی كاملاً پذیرفتنی است و با باید به نحو مناسبی همواره در نظر گرفته شود ولی بخشهای كشاورزی برای ادامه بقای خود می باید از طریق كسب قیم واقعی محصولات تولیدی، سرمایه لازم را برای توسعه فعالیت ها، گسترش زیرساختها و همچنین افزایش كمی و كیفی تولیدات كشاورزی بدست آورده، در حالی كه سیاستهای گذشته مانع انباشت سرمایه در بخش شده و حتی انتقال سرمایه از بخش را نیز به دنبال داشته است.

بهره برداری ناپایدارازاراض حاشیه ای ودیمزارهای كم بازده ،همچنین استفادة بی رویه ومفرط ازسفره های آبهای زیرزمینی ازجمله آثاراین سایتهابوده است .براین پایه،هدف اصلی برنامه ریزی توسعة بخش كشاورزی،افزایش تولید كشاورزی، افزایش تولیدكشاورزی ،ارتقای سطح تكنولوژی وكاربرنهادهانوین كشاورزی گسترش تحقیق،آموزش وترویج است،كه دركلیه برنامه های قبل وبعدانقلاب اولین هدف راتشكیل داده است.

برنامه ریزی برای دستیابی به هدف افزایش تولیدكشاورزی،پایه درارتباط باسایرهدفهای بخش نظیرحفظ منابع پایه وتوسعةپایدار،تاّمین امنیت غذای جامه ،افزایش صادرات وكاهش واردات كشاورزی،افزایش درآمدكشاورزان وحمایت ازتولیدكنندگان كشاورزی صورت گرفته واثرات متقابل آنهابریكدیگرموردتوجه وارزیابی قرارگیرد.

منابع آب كشور

22 ص