بررسی روشهای جمع آوری و دفع زباله

زباله به مواد زاید جامدی گفته می شود كه عمدتاً به واسطه فعالیت انسان در بخش‌های كشاورزی، صنعتی و شهری تولید می شوند.

انسان انواع مواد را با سختی از طبیعت به دست می آورد و به آسانی تبدیل به زباله كرده و به طبیعت باز می گرداند. در گذشته زباله ها در دوری تكوینی ایجاد و تبدیل می‌شدند؛ اما امروزه دیگر امكان چنین دوری وجود ندارد، زیرا میزان زباله ها بیش از آن است كه تجزیه و تبدیل آنها در یك دوره زمانی مناسب ممكن باشد.

در یك زیست بوم بكر و دست نخورده، مواد قابل تجزیه زباله ها به وسیله باكتری‌ها تجزیه شده مجدداً توسط موجودات و گیاهان مورد استفاده قرار می گیرند. یك اجتماع پر جمعیت انسانی به اندازه ای زباله تولید می كند كه تجزیه طبیعی آنها در محیط غیر ممكن است. بعضی از زباله ها نیز اصولاً در طبیعت غیر قابل تجزیه هستند. بنابراین، افزایش زباله ها به مقدار زیاد باعث آلودگی زمین، هوا و آب می شود.

انباشت زباله ها موجب زشتی محیط نیز می شود و همچنین تولید بوهای نامطبوع از مواد آلی موجود در زباله ها در اثر نشو و نمای موجودات بیماری زای ذره بینی از مشكلات دیگری هستند كه توسط زباله ها به وجود می آیند. گفتنی است كه گردآوری زباله ها در فضای آزاد و سوزاندن آنها باعث تخریب محیط زیست می‌شود.

یكی از راه های پیشگیری از خطرات زباله در محیط زندگی، دفن بهداشتی آن است. در انتخاب محل دفن زباله باید شرایطی را در نظر گرفت كه عبارتند از: پستی و بلندی، موقعیت سطح آبهای زیرزمینی، مقدار بارندگی، نوع خاك و سنگ و موقعیت منطقه دفن زباله در ارتباط با شبكه جریان آبهای سطحی و زیرزمینی. بهترین محل برای دفن زباله مناطق خشك است، زیرا در این گونه مكان ها شیرابه اندكی به وجود می آید و شرایط دفن نسبتاً ایمن است.

مگس ها برای تخم ریزی به مواد در حال فساد و تجزیه جلب می شوند. رشد تخم و لارو (كرمینه) مگس ها بستگی به میزان مواد غذایی و درجه حرارت زباله ها دارد. در شرایط و درجه حرارت مناسب رشد تخم تا مرحله مگس بالغ در طول 7 تا 8 روز انجام می گیرد. بنابراین مدت ماندن زباله در مرحله جمع آوری و حمل و نقل بایستی كمتر از این مدت باشد.

مجهز كردن  ظروف جمع آوری زباله- چه زباله دان های خانگی و چه جایگاه‌های موقت زباله- به سرپوش و نیز بهداشتی كردن محل دفع زباله می تواند تا حدود 90 درصد موجب جلوگیری از تولید مگس شود. همچنین انباشته كردن زباله ها در فضای آزاد موقعیت مناسبی را برای تكثیر مگس ها ایجاد می كند.

در بسیاری از موارد در زباله های شهری غذا، آب و پناهگاه وجود دارد كه برای تولید مثل و ازدیاد جمعیت موش ها بسیار مناسب است.

تخلیه مواد زاید جامد (زباله ها) در محل های نامناسب، به وسیله جریان آبهای سطحی اعم از جویبارها، رودخانه ها و آبهای حاصل از بارندگی، به نقاط مختلف منتقل شده و باعث انتشار آلودگی می شود.

زباله های شهری در آخرین مرحله دفع، به خاك و یا آب منتقل می شوند. مواد موجود در زباله ها در تبادل آب و هوا در خاك اختلال ایجاد می كند.

بر اثر انباشته شدن زباله ها در فضای آزاد و در فصل های گرم سال،  گازهایی (مانند CH4. CO2SH2 و CO) تولید می شود كه این گازها با وزش باد به فضای شهرها وارد می شوند.

تخلیه زباله در سطح شیار محل دفن و پوشش آن با خاك، و سپس تسطیح و فشردن آن، هوای موجود در میان زباله را به حداقل می رساند و این امر به همراه افزایش درجه حرارت در قشرهای زیرین زباله، موجب نابودی كرمینه (لارو) حشرات و یا عدم تكامل و رشد آنها خواهد شد.

دفن زباله و پوشش سریع و كامل زباله ها پس از تخلیه در محل دفن، باید به طور كامل و صحیح انجام پذیرد تا پرندگان از اجزای زباله ها تغذیه نكنند. جستجوی غذا در میان زباله ها توسط پرندگان موجب انتشار بسیاری از باكتری های مضر در طبیعت می شود.

بسیاری از امراض مثل اسهال های آمیبی و باسیلی، تراخم، حصبه، شبه حصبه، وبا، سل، جذام، طاعون و سیاه زخم به وسیله مگس شایع می شود.

وجود غذای كافی در لابه‌لای زباله ها زمینه را برای رشد و تكثیر بیش از حد جانوران موذی مانند موش و سگ های ولگرد، گربه و سوسك مهیا می كند.

مگس ها با نشستن  روی زباله، مدفوع و كثافات، میكرب های مختلف را به وسیله موهای چسبنده و مژك های فراوان بدن خود جذب می كنند و‌ آ‌نها را از طریق تماس مستقیم با بدن انسان و یا مواد غذایی مورد مصرف انسان، به بدن وی منتقل می كنند و موجب بروز انواع بیماری ها در انسان می شوند.

برای تعیین محل دفن زباله معمولاً دو نكته اساسی دوری از شهر و هزینه حمل و نقل زباله را در نظر می گیرند.

موقعیت محل دفن زباله با توجه به آب های سطحی و زیرزمینی تعیین می شود، نبود رودخانه، قنات، چشمه سار، مسیل و آب های كوهستانی در نزدیكی منطقه دفن، از مهمترین معیارهای انتخاب محل دفن زباله است. بهترین محل ها در مناطق خشك است زیرا امكان آلودگی منابع آبی توسط شیرابه حداقل خواهد بود.

محل دفن زباله نباید نزدیك و یا در جهت بادهای غالب به طرف شهر، روستا، جاده‌های اصلی و دیگر موسسات و اماكن عمومی قرار داشته باشد.

وجود گازهای  تولید شده از زباله همواره مشكلاتی را در محیط اطراف دفن به وجود می آورد. بنابراین استفاده از محل دفن یا اطراف آن برای ساختن ساختمان جایز نیست. همچنین ایجاد مرتع و چراگاه در محل دفن زباله به هیچ وجه درست نیست.

جنس خاك محل دفن باید از نوع رسی و فشرده و بدون رطوبت باشد تا مانع نفوذ شیرابه زباله به مناطق مجاور شود. همچنین پوشش سطح زباله باید از جنس رس باشد و به صورت لایه فشرده رسی زباله را بپوشاند تا زباله از دسترس حشرات، جوندگان و سایر حیوانات به دور باشد و از سوی دیگر نفوذ آب های سطحی به داخل زباله ها و خروج گازهای ناشی از ضایعات را به حداقل برساند.

ماهیت و میزان آلودگی شیرابه تولید شده در یك محل دفن زباله، بستگی به تركیب زباله، مقدار نفوذ و حركت آب از درون زباله و مدت زمان تماس آب با این ضایعات دارد.

معادن سنگ یا سنگ هایی كه به شدت ترك می خورند و گودال هایی كه شن و ماسه آنها خارج شده است جایگاه مناسبی برای دفن زباله نیستند، زیرا آب از دورن آنها به آسانی عبور و نفوذ می كند.

زمین های مرطوب و مانداب ها، مكان های نامناسبی برای دفن زباله هستند. در صورت لزوم باید زمین های مرطوب را زهكشی كرده و سپس زباله ها را دفن كرد.

گودال های رسی چانچه خشك نگه داشته شوند، محل مناسبی برای دفن زباله هستند. زمین های مرتفع جای مناسبی برای دفن زباله است به شرط آنكه مواد غیرقابل نفوذ همچون رس در زیر محل دفن و بالای آن وجود داشته باشد.

جلگه های سیلابی كه احتمال غرقاب شدن دوره ای آنها با سیلاب وجود دارد، محل مناسبی برای دفن زباله نیستند.

مهمترین خطر دفن زباله، آلوده شدن آب های سطحی و زیرزمینی توسط آن است. در صورتی كه زباله در گودالی دفن شود كه آب سطحی در نفوذ به عمق زمین با آن برخورد كند و یا آب زیرزمینی در حركت جانبی خود با آن تماس پیدا كند، شیرابه به وجود می آید كه علاوه بر آنكه یك مایع سمی است، احتمال دارد آلاینده های باكتریایی را نیز با خود حمل كند.

الف- زباله های خطرناك و صنعتی به طور كلی به مواد و یا تركیباتی كلمه خطرناك نسبت داده می شود كه دارای یك یا چند ماده با خواص زیر باشند:

1- مواد قابل انفجار

2- مواد اكسید كننده

3- مواد قابل اشتعال

4- مواد محرك و سوزش آور

5- مواد زیان آور

6- مواد سرطان زا

7- مواد خورنده

8- مواد عفونت زا

9- مواردی كه در اثر تماس با آب و هوا قادر به آزادسازی گازهای سمی و یا گازهای خورنده باشند.

ب- زایدات صنعتی به مواد زاید یا تركیباتی از مواد زاید اتلاق می شود كه دارای توان تخریب و یا آسیب به سلامت و بهداشت انسان و یا بیوسفر باشند و چنین موادی دارای یك یا چند خواص زیر باشند:

1- در طبیعت پایدار بوده و از نظر بیولوژیكی غیرقابل تجزیه در محیط باشند.

2- دارای اثر تجمعی و یا تاثیرات مخرب باشند.

3- برای موجودات زنده كشنده باشند.

4- قدرت انبساط بیولوژیكی داشته باشند.

زباله های خاك و نخاله ساختمانی مانند آجر، شن، الوار، سنگ، بتن و…

زباله های خیابانی برگ درختان، لجن آب‌روها و جوی های خیابانی، زایدات ناشی از هرس درختان خیابانی و…

زباله پاركها، فضای سبز و گورستانها مانند پسماندهای باغبانی، زایدات ناشی از چمن زنی، هرس درختان، شاخ و برگ و… وجود تركیبات مختلف در زباله های شهری و پسماندهای غذایی و عواملی مانند رطوبت و حرارت، محیط مناسبی را برای رشد، تكثیر انواع و اقسام باكتریها، ویروسها، انگلها و تك سلولی های بیماریزا و برخی حشرات و جوندگان موذی به وجود می آورد.

همین مسئله باعث می شود تا تلنبار كردن غیر صحیح زباله های تولیدی و استفاده از انواع روشهای دفع غیر علمی و غیر مهندسی باعث ایجاد مخاطرات جدی وگاه هجبران ناپذیر بهداشتی و زیست محیطی بشود.