ارزیابی توزیع کاربری ها در بافت قدیم و جدید شهر زنجان با استفاده از GIS

ارزیابی توزیع کاربری ها در بافت قدیم و جدید شهر زنجان با استفاده ازGIS

تمام عوامل طبیعی و ساخته شده به دست انسان در محیط مصنوع ،شهر و حتی خود انسانها ، ،درگیر تغییر و تحولاتی پیوسته و آرام در طول تاریخ و حیات زمان خود هستند .سکون این تغییر و تحولات و رهایی از آن امکان پذیر نیست ،زیرا به معنای تصلب ،ثبات و توقف است که منجر به مرگ حیات شهری می گردد.

تغییر و تحول یک اصل بی بدیل و لازمه بقای زندگی بشر و حیات شهر است که میزان سرعت و شتاب آن متفاوت بوده ،گاه تغییر زمان و کالبد حرکتی سریع را طی کرده و چهره و ،سیما و پیکر شهر را دگرگون می سازد گویا همه آن چه متعلق به گذشته بوده از میان رفته و حیاتی نو در جریان است و گاه تغییر در شهر به صورت پیوسته و با تانی زمان را طی می نماید و از آن عبور می کند هر دو مورد این تحول از خود رد و اثری و ردپایی در زمان و مکان به جای می گذارند و بعضا تحولی ژرف در زندگی و حیات شهری ایجاد می نمایند و یا باعث فرسایش و فرسودگی و یا تحول و احیای فضاهای شهری می گردد(حناچی ،1384، ص4).

بنابراین شناخت زمان و مکان به مثابه کلید راه یافتن به عمق تغییر و تحولات حادث شده است و در این میان شهر محفلی است که درون آن به قید کنش ها و واکنش های متقابل با دو موجودیتی که ذاتی متفاوت دارند روبروست، آدمی در یک سو و فضای کالبدی در سوی دیگر.

شهرها طی حیات خود با تغییر و تحولات فراوانی روبرو بوده اند لیکن تغییر در جوامع شهری  در قرن بیستم میلادی بسیار سریع تر و محسوس تر بوده است. دگرگونی های اقتصادی و اجتماعی که به در قرن بیستم در کشور های مختلف دنیا بوقوع پیوست باعث رشد سریع  شهر ها و تحولاتی شگرف در شهرنشینی گردید. فرایند تحولات و دگرگونی های جدید شهرنشینی و مسائل و مشکلات ناشی از آن در تمام شهرهای دنیا بویژه شهرهای کشورهای در حال توسعه مصداق داشته است.

در ایران،دگرگونی های اجتماعی ،اقتصادی و سیاسی از اوائل سده حاضر در همسویی با روند جهانی و در پیروی از کشورهای توسعه یافته در قالب روند مدرنیزاسیون با بسط ناقص روابط سرمایه داری تحت عنوان سرمایه داری پیرامونی ،سبب از هم پاشیدن ساختار اقتصاد و روابط سنتی و تولیدی و شکل سکونتگاهها گردید. شکل گیری روابط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جدید در معنای عام آن سبب گردید که شهرهای کشور به عنوان تبلور کالبدی این دگرگونی ها ،از این دگردیسی ها بهرمند گردند و به ناچار روابط کالبدی و فضایی جدید را شکل دهند که عملا با گذشته خود در تقابل است(حمیدی، 1376،پیشگفتار). نمونه بارز این تقابل را می توانیم در بافت های جدید و کهن شهرهای ایران  جستجو نمائیم.

2- بیان مساله:

نگرش به  بافت های قدیمی در جریان عملی شهرسازی ایران عمدتا به سالهای آغازین دهه ی چهل باز می گردد. رابطه موزون و متناسبی که بین شهر و منطقه در راستای جذب مازاد منطقه ای در ایران وجود داشت از این دهه به بعد جای خود را به مازاد ملی (نفت)داده و گسیختگی خاصی را در روابط شهر و منطقه به جای گذاشت تحولات حادث شده تحت عنوان مدرنیزاسیون در کالبد شهر های ایران تاثیر گذار بوده و روابط ارگانیک و منسجمی که تحت عنوان محلات و بافت شهری شکل گرفته بود نیز دچار دگرگونی گردید.عدم همخوانی با تحولات جدید بافت دو گانه ای را به شهرهای قدیمی تحمیل نمود :

1-                        بافت قدیم که در بردارنده حیات کهن گذشته و عناصر آن است.

2-                        بافت جدید که در پاسخگویی به نیازهای جدید شکل گرفته است.(مشکینی ،1383،ص2)

شهرهای قدیمی غالبا با توجه به این دو بافت ناهمگون با مشکلات مشابهی روبرو گردیدند که از اهم این مشکلات می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1-                        عدم هماهنگی بافت قدیم با بافت جدید :

علی رغم مداخلات آگاهانه و ناآگاهانه ای که از دهه 1300 در بافت های قدیمی ایران صورت گرفته اما هنوز  این بافت همخوانی لازم را حتی با بافت میانی ندارد . عمده مداخلات انجام شده در شبکه مواصلاتی بوده که به صورت مستقیم وارد  بافت گردیده اند اما محورهای درجه دو همچنان برای ورود عناصر جدید بویژه اتومبیل آمادگی لازم را ندارند و این ناکارامدی یکی از دلایل مهمی است که سبب گردیده برنامه ریزان و مسئولان شهری به الگوی توزیع مناسب کاربری ها در این بافت ها کم تر توجه نشان دهند.