بررسی تأثیر فعالیت های عمرانی، اقتصادی اداره جهاد كشاورزی شهرستان كرج بر روند مهاجرت روستاییان

 بررسی تأثیر فعالیت های عمرانی ، اقتصادی ادارة جهاد كشاورزی شهرستان كرج بر روند مهاجرت روستاییان

فهرست مطالب
عناوین      صفحه
چكیده 1
فصل اول 
1-1    مقدمه 2
1-2    مهاجرت كمك به جریان توسعه یا سدی در مقابل آن 2
1-3    بیان مسأله 4
1-4    مروری بر تأثیرات برنامه های عمرانی (1356-1327) در روند مهارجت روستائیان 
به شهرها 6
1-4-1 برنامه اول عمران (1345-1327) 7
1-4-2 برنامة دوم عمرانی (1344-1331) 7
1-4-3 برنامة سوم عمرانی (1346-1342) 7
1-4-4 برنامه چهارم عمرانی (1351 – 1347 ) 8
1-4-5 برنامه پنجم عمرانی (1356-1352) 9
1-5 : اهمیت موضوع 10
1-6 : دلایل انتخاب موضوع 12
1-7 : تعاریف عملیاتی 13
1-7-1 : روستا 13
1-7-2 : مهاجرت 13
1-7-3 : فعالیت های عمرانی 14
1-7-4 : فعالیت های اقتصادی 14
1-7-5 : واگذاری زمین در روستا 14
1-8 : محدودة تحقیق 14
1-8-1 : معرفی اجمال شهرستان كرج 14
1-8-2: موفقیت شهرستان كرج 14
1-8-3 : توسعه و رونق اقتصادی شهرستان كرج 15
1-8-4 : جمعیت شهرستان كرج 16
1-8-5 : وضعیت آب و هوای شهرستان كرج 18
1-8-6 : موقعیت ، حدود و جغرافیایی بخش اشتهارد . 18
1-8-7 : منابع آب بخش اشتهارد 19
1-8-8 : وضعیت آب و هوا 20
1-8-9 : اسامی روستاها بخش اشتهارد . 20
1-8-10 : فعالیت اقتصادی روستائیان بخش اشتهارد 20
1-9 : محدودیت های تحقیق 21
فصل دوم 
2-1 : مقدمه 22
2-2 : االگوی مهاجرت روستایی در ایران 22
3-2-1 : مهاجرت دائمی 22
3-2-2:  مهاجرت فصلی 22
2-3 : مهاجرت از بعد مرزهای سیاسی داخلی و خارجی 23
2-4: انگیزه مهاجرت داخلی 23
2-5 : برخی از علل مهاجرت روستا به شهر    23
2-5-1 : عوامل اقتصادی 23
2-5-2 : علل اجتماعی 24
2-5-3 : علل طبیعی 24
2-5-4 : خدمات عمرانی و زیر ساخت ها 24
2-6 : برخی دلایل استقرار بخشی روستائیان 25
2-6-1 : اقتصادی 25
2-6-2 : اجتماعی و روانی 25
2-7 : انواع مهاجرت از بعد مكانی 25
2-7-1 : مهاجرت از روستا به شهر 26
2-7-2 : مهاجرت از روستا به روستا 26
2-7-3 : مهاجرت از شهر به روستا 26
2-8 : جایگاه امور زیربنایی در توسعه روستایی 27
2-9 : تشكیل جهاد سازندگی و توجه به امور ها پس از انقلاب . 28
2-9-1: وظایف و عملكرد جهاد در خصوص راه روستایی . 30
2-9-2 : عملكرد جهاد سازندگی در خصوص آبرسانی 30
2-9-3 : عملكرد جهاد در خصوص برق رسانی روستاها 31
2-10 : رویكرد های اساسی وزارت جهاد سازندگی 32
2-10-1 : توجه به اقشار فقیر روستایی 32
2-10-2 : توجه به زیرساخت های روستایی 32
2-10-3 : توجه به توسعه روستایی 33
2-11 : تاریخچه و روند مهاجرت روستائیان شهرها در ایران 33
2-12 : ابعاد مهاجرت روستائیان به شهرها 35
2-12-1 : بعد اول 35
2-12-2 : بعد دوم 36
2-13: سؤالات تحقیق    37
2-14 : مبانی نظری تحقیق 38
2-14-1 : نظریه تفاوت ها یا نظریة جذب و دفع 38
2-14-2: نظریه دگرگونی و توسعه 40
2-14-3 : نظریه فایده هزینه 41
2-14-4 : نظریة درآمد انتظاری 42
2-15 : مطالعات پیشین 44
2-15-1 :  سابقة تحقیق در خصوص مشاغل غیر كشاورزی ، ( صنایع روستایی و مهاجرت)    44
2-15-2 : سابقة تحقیق در خصوص فعالیت های عمرانی و مهاجرت 46
2-15-3 : زمین و مهاجرت . 46
فصل سوم 
3-1 : مقدمه 48
3-2: روش تحقیق و ابزار جمع آوری اطلاعات 48
3-3: ابزار جمع آوری اطلاعات 48
3-4 : اعتبار و روایی اندازه گیری 49
3-5 : روش های جمع آوری اطلاعات 49
3-5-1 : روش پیمایشی 49
3-5-2 : سند پژوهی    49
3-6 : جامعة آماری و جمعیت نمونه 49
3-7 : تحلیل داده ها 50
3-7-1 : جدول 50
3-7-2 : نمودار 51
3-7-2-1 : نمودار برداری . 51
فصل چهارم
4-1 : مقدمه 52
4-2 : توصیف و تحلیل داده ها 52
4-2-1 : شهرك صنعتی و اشتغال و مهاجرت 52
4-2-2 : هیأت 7 نفره اشتغال و مهاجرت 88
4-2-3 : دامداران اشتغال و مهاجرت 109
4-2-4 : تسهیلات و امكانات روستایی و مهاجرت 136
فصل پنجم 
5-1 : نتیجه گیری 142
5-1-1 : شهرك صنعتی ، اشتعال و مهاجرت 142
5-1-2  : هیأت 7 نفره اشتغال و مهاجرت 142
5-1-3 : دامداران اشتغال و مهاجرت 143
5-1-4 : فعالیت های عمرانی و تسهیلات روستایی و مهاجرت 143
5-2 : پیشنهادات 143
5-2-1 : پیشنهادات در خصوص شهرك صنعتی و مهاجرت 143
5-2-2 : پیشنهادات در خصوص هیأت 7 نفره ومهاجرت 144
5-2-3 : یشنهادات در خصوص دامداران و مهاجرت 144
5-2-4 : پیشنهادات در خصوص عمران و تسهیلات روستایی و مهاجرت 145
پیوستها      146
چكیده : 
پس از انقلاب اقدامات زیادی در خصوص بهبود شرایط زندگی روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنها به عمل آمده است در این راستا فعالتیهای انجام شده توسط ادارة جهاد كشاورزی شهرستان كرج در بخش اشتهارد مد نظر قرار گرفت در این تحقیق از روش تمام شماری استفاده گردید و پس از استخراج اطلاعات از پرسشنامه ها و تدوین آنها به این نتیجه رسیدیم كه فعالیتهای متنوع اثرات یكسانی بر روند مهاجرت ندارند مثلاً شهرك صنعتی كوثر به مهاجرت پذیری برخی روستاهای اشتهارد كمك كرده است اقدامات هیأت هفت نفره مانع مهاجرت روستائیانی شده است كه زمین دریافت كرده اند و اشتغال زائی خوبی برای افراد بی كار ایجاد كرده است . دامدارانی كه مجوز بهسازی دریافت كرده بودند نیز اشتغال زائی خانوادگی خوبی را ایجاد كرده اند در ضمن با مقایسة روند مهاجرت در سالهای اخیر و طرح های اجرا شده در سه روستای این بخش این نتیجه حاصل شد كه روستائی كه طرح های زیادی در آن اجرا شده بود مهاجر پذیر تر بود و روستایی كه طرح های كمتری در آن اجرا شده بود مهاجر فرست بود . 
با محاسبة خالص مهاجرت روستاهای بخش اشتهارد با فرمول ریاضی به این نتیجه رسیدیم كه در مجموع روستاهای این بخش دارای خالص مهاجرت منفی بوده ومهاجر فرست می باشند یعنی با وجود اشتغال‌زایی فعالیت های جهاد مهاجرت از روستاها ادامه یافته‌است و این فعالیت ها نتوانسته تمام روستائیان را منتفع گرداند . 
1-1مقدمه:
در این فصل به رابطه بین مهاجرت وتوسعه اشاره ای مختصر نموده ایم. سپس بیان مساله را مطرح كرده ایم.
در قسمت بعدی سهم  برنامه های عمرانی اجرا شده را قبل از انقلاب به طور مختصر شرح داده ایم تا سهم كم بودجه های عمرانی را به روشنی در زمان قبل از سال 1357 نشان دهیم.
اهمیت موضوع تحقیق نیز در ادامه آمده است پس از آن دلایل انتخاب موضوع را بصورت مختصر بیان نموده ایم.
تعاریف عملیاتی، محدوده تحقیق ومحدودیت های  تحقیق از موارد قابل ذكری است كه در این فصل گرد آمده است.
1-2 مهاجرت كمك به جریان توسعه یا سدی در مقابل آن:
روستا نخستین سكونت گاه بشری وبستر فعالیت های كشاورزی بوده است. به مرور زمان و با گسترش شهرها ساكنان روستاها بدلیل امكانات و زمینه های مناسب اشتغالی كه در شهرها وجود داشت به سمت شهرها كشیده شدند.
مهاجرت به شهرها درآفریقا، آسیا وآمریكای لاتین با نرخ بی سابقه ای جریان دارد و دلیل عمده آن ركود اقتصادی در مناطق روستایی بوده است.
اگر با دیدی تاریخی به این موضوع نگاه كنیم متوجه می شویم با انجام فعالیتهایی كه در محیط های روستایی صورت گرفته تغییراتی نیز در این محیط ها ایجاد شده است.مثلا با انجام برنامه اصلاحات ارضی تغییرات متفاوتی در محیط های روستایی مشاهده می شود تجربه اصلاحات ارضی هند نشان داد كه فرد روستایی از این اصلاحات  سودی نبرده ولی تجربه كشور كره جنوبی موضوع دیگری را نشان میدهد. لذا این تغیرات از كشوری به كشور دیگر متفاوت است.برای بیان بهتر این موضوع به مثال دیگری اشاره می كنیم در كشوری ممكن است احداث راهها وبهبود شبكه سراسری باعث گردد روستائیان به راحتی به محل كار خود رفت و آمد كنندوسكونتگاه خود را تغییر ندهند ولی در كشور دیگر ممكن است باعث كاهش هزینه مهاجرت گردد وروستائیان تشویق به مهاجرت شوند.
عمران روستاها شامل فعالیت هایی از قبیل امور زیربنایی ،خدماتی،فرهنگی و... بوده وبعنوان جزئی از راهبرد توسعه روستایی قابل بررسی است.هدف بنیادین برنامه های توسعه روستایی همبسته بازسازی سبك زندگی روستایی از طریق فراهم آوردن امكانات زیربنایی اجتماعی و فیزیكی در مناطق روستایی است.علت مهاجرت كسانی كه به شهر مهاجرت می كنند نه تنها شغل بلكه دسترسی به آموزش درمان ومسكن با كیفیت تر نیز هست لذا بهبود بخشیدن به شرایط زندگی كه هدف توسعه روستایی همبسته است،باید تاثیر مهمی در جریان های مهاجرت داشته باشد. بعلاوه عده ای اعتقاد دارند كه مهاجرت رشد اقتصادی را تحریك وتقویت می كند كه تفكر آنهارا در مدل زیر نشان میدهیم.
حركت نیروی كار از محیط فعالیتهای روستایی كم بازده به سمت بخش های نوین خدماتی وشهر      
افزایش سطح متوسط درآمدها
تحریك رشد اقتصادی
و در نهایت پدیده مهاجرت به توسع كمك می كند چرا كه رشد اقتصادی یكی از اجزاء توسعه است.
عده ای دیگر نیز اعتقاد دارند كه مهاجرت برای مناطق روستایی وشهری زیان هایی را به دنبال داشته ورفاه اجتماعی را تقلیل داده است. كه نحوه تفكر آنها را به شكل زیر نشان می دهیم.
با ازدحام جهت در مناطق شهری به علل مهاجرت (روستایی،سایركشورها) وافزایش طبیعی جمعیت(افزایش طبیعی جمعیت بومی+جمعیت مهاجر،جمعیت مناطقی كه در نتیجه آلودگی مناطق شهری، تمركز ثروت ودرآمد وسرمایه انسانی،  منافع فردی،  زیان های وارده به مناطق شهری وروستایی،رفاه اجتماعی. الحاق به شهر جزء مناطق شهری محسوب می شوند و..)
آلودگی مناطق شهری
تمركز ثروت و درآمد وسرمایة انسانی
منافع فردی
زیانهای وارده به مناطق شهری و روستایی
رفاه اجتماعی
مطالعاتی كه در كشورهای مختلف ازقبیل(هند،كره جنوبی ، اندونزی ، ونزوئلا ، تانزانیا ، مالزی ، برزیل ، پاكستان ، لهستان و...)صورت گرفته است نشان می دهند  كه فعالیت های عمرانی و اقتصادی اثرات مختلفی بر روند مهاجرت داشته برخی از این فعالیت ها مهاجرت را افزایش می دهد و برخی دیگر ان را كاهش می دهند.
1-3 بیان مساله:
مطالعات روستایی از دیرباز مورد توجه پژوهشگران متعددی از جمله  جامعه شناسان، جغرافی دانان واقتصاد دانان بوده است  وهریك با ملاك های خود به روستا ومسایل آن نگریسته اند.
با مطالعه آثار این پژوهشگران می توان استعدادهای مناطق روستایی را شناسایی نمود و از این استعدادها در جهت توسعه روستا بهره برد.
مهاجرت از نقاط روستایی به شهرها واز نقاط كمتر توسعه یافته به نقاط توسعه یافته تر مشكلات خاصی ایجاد كرده ودر بسیاری از كشورها« پدیده مهاجرت»  تبدیل با «  مشكل مهاجرت »شده          است(جوان ،1380)
تهران بصورت یك قطب مهاجرپذیر در قبل از سال 1365 ومهاجرپذیر ومهاجر فرست درسال 1375 ظاهر گردیده است(مقایسه سرشماری های عمومی نفوس ومسكن سالهای 65و75)
تهران بعنوان مركز سیاسی كشور بیشترین امكانات زیربنایی تولیدی،خدماتی،توزیعی وتسهیلات اجتماعی ودرمانی را در خود جای داده است.بدیهی است در یك نگاه كلی تمركز اغلب امكانات د رتهران چهره توسعه یافته ای را از آن در ذهن افراد منعكس می سازد. تهران حدود18% مهاجران كل كشور را در دهه 75-65 به سوی خود جلب كرده است. گروه عمده ای از دانشجویان در مراكز بخش دولتی وغیردولتی مشغول به تحصیلند حدود نیمی از اعضاء هیات علمی دانشگاههای دولتی  در تهران زندگی می كنند.
از نظر خدمات درمانی = بهداشتی استان تهران به یك سطح استاندارد دست یافته است وبرای هر 1000 نفر 9/2 تخت بیمارستانی وجود دارد در حالی كه در سطح كشور برای هر هزار نفر 73/1تخت وجوددارد. از نظر فرصت های اشتغال بویژه در زمینه صنعت 2/31 درصد كارخانه های بزرگ كشور در استان تهران مستقر شده است.
از نظر امكانات فرهنگی، تفریحی استان تهران در مقایسه با هر كدام از سایر استان های كشور وضعیت بهتری را دارا است(مجله برنامه و بودجه سال  س 1376)
حال این سئوال پیش می آید كه آیا  با ارائه امكانات وخدمات بهتر به روستائیان وتوجه به مبدا (روستا) مهاجرت سیرنزولی خواهد گرفت یا خیر؟
عمران وتوسعه پدیده پیچیده ای است كه دلالت بر یك مفهوم كلی می كند كه خود ممكن است به عنوان رشد اقتصادی تفهیم گردد ویك مفهوم كیفی كه خود میتواند به عنوان ایده خوشبختی وسعادت ورفاه عمومی مردم روستاها ارائه شود.رشد اقتصادی پدیده ای است كه بوسیله افزایش درامد ملی ودرآمد سرانه قابل اندازه گیری است. افزایش درآمد سرانه رفاه وخوشبختی مردم را درپی دارد كه ارتقاء مردم به استاندارد زندگی بالاتری شاخصه آن است. استاندارد زندگی هم یك تصور پیچیده ای است كه اندازه گیری كمی ان مشكل است وشامل عوامل متعدد و  مختلفی از قبیل سطح برخورداری مردم از امكانات عمومی مانند غذا، لباس،مسكن،بهداشت،آموزش وپرورش تفریحات سالم امنیت واقناع روحی می باشد.
هدف عمران وتوسعه روستایی به موازات افزایش تولید ودرامد شامل توزیع عادلانه درامد،افزایش اشتغال ،بهداشت ومسكن بهتر، تغذیه بهتر برای همه روستائیان ،توسعه وتعمیم موقعیت های آموزشی برای همه تقویت امور اداره بوسیله خود روستائیان از طریق تعاون وتفاهم، ریشه كن كردن فقر روستایی واعتلای عدالت اجتماعی درسطح روستاها می باشد(عبدالحمید خان،1345)
البته به موضوع فوق 2 ایراد وارد است.
اولا: عمران وتوسعه روستایی را نمی توان مترادف یكدیگر شمرد زیرا در این صورت به مشكلی بر می خوریم روستاهایی وجود دارد كه طرح های عمرانی زیادی در آنها اجرا شده است در حالی كه امروزه جمعیت كمی را در خود جای داده اند ویا خالی از سكنه شده اند. لذا طرح های عمرانی هیچ كمكی به فقیرترین وحاشیه ای ترین افراد كه در توسعه روستایی بسیار مورد توجه هستند نكرده                     است (میردامادی،1384)
ثانیا: همیشه افزایش درامد سرانه ملاك خوشبختی مردم نیست.بلكه بایستی برابری در توزیع درآمدهانیز مدنظر قرار گیرد.مثلا ممكن است در كشوری درآمد سرانه بالا باشد ولی دهك هایی بیشترین درآمد را به خود اختصاص داده باشند وبه تعبیر دیگری گروه اندكی از افراد جامعه سهم  نسبتا زیادی از درآمد كل را به خود اختصاص داده باشند(طبیبیان ،1382)
1-4مروری بر تاثیرات برنامه های عمرانی (1356-1327)درروند مهاجرت روستائیان به شهرها:
برنامه های عمرانی اجرا شده طی سالهای 1356-1327 متشكل از 2برنامه هفت ساله(برنامه اول ودوم عمرانی)وسه برنامه پنج سالهس (برنامه سوم تا پنجم عمرانی )بود.
1-4-1:برنامه عمرانی (1334-1227):
بخش كشاورزی 8/24 درصد از كل اعتبارات را به خود اختصاص داد وبعنوان یك اولویت مطرح گردید. در بخش كشاورزی عمران ناحیه ای در دشت مغان مدنظر بود.
راههای درجه یك ودو كه به شهرها ختم می شد و ایجاد بنادر وایستگاههای راه آهن نیز به توسعه شهری كمك فراوانی كرد. درواقع اعتبارات تخصیص یافته به تجهیز وتوسعه شهرها مربوط بوده و میتوانست در امر مهاجرت روستائیان به شهرها موثر واقع شود. طی این دوره بحث « ملی كردن » صنعت نفت پیش آمد وانگلیس نیز نفت ایران را تحریم كرد ولذا پولی برای پروژه ها مهیا نشد وبرنامه اول به مدت دوسال اجرا شد.در این برنامه بخش معینی برای عمران روستاها وجود نداشت.
1-4-2 برنامه عمرانی دوم(1344-1331):
فصل كشاورزی وآبیاری 1/31 درصد از هزینه هارا دربرداشت كه برای سد سازی واتمام پروژه های برنامه اول در نظر گرفته شده بود. در این دوره مكانیزاسیون كشاورزی مورد توجه قرار گرفت كه در سالهای اتی نقش خود را نشان دادو باعث جانشینی ماشین بجای نیروی كار ودر نتیجه بیكاری روستائیان و در نهایت باعث مهاجرت های روستایی گردید.
  در این دوره صنعت نساجی،صنعت قند وصنعت سیمان 4/77 درصد از اعتبارات هزینه شده فصل صنایع ومعادن راجذب كرده بودند بطور عمده در شهرها وحومه آنها احداث شدند كه نیاز این كارخانه ها به نیروی كار به مهاجرت روستائیان انجامید.
تنها موردی كه مختص به روستاها بود فعالیت عمران دهات واراضی بایر نام داشت.
در این برنامه 5/4 درصد از سهم بخش كشاورزی برای عمران 65000 ده (كه بیش از 70% جمعیت كشور را در خود جای داده بود) هزینه گردید.
1-4-3 برنامه عمرانی سوم(1346-1342):
در این برنامه چرخش الگوی توسعه اقتصادی از محوریت بخش كشاورزی به مبنا قرار گرفتن صنعت را شاهد هستیم.