دانلود ویژگی های عمومی نظام اقتصاد اسلامی،کاربرد قواعد فقهی در اقتصاد اسلامی و تفاوت آن با دیگر نظام اقتصادی

مقدمه

برای بررسی نظام اقتصادی اسلامی باید (نظام اقتصادی) را تعریف كنیم. نظام اقتصادی چیست؟ هر نظام اقتصادی، همواره در مجموعه‌ای از اصولی تجسم می‌یابد كه زیربنای چارچوب خاص تنظیم فعالیت اقتصادی است. از سویی، این مجموعه از اصول بر بینش فلسفی ویژه‌ای درباره فعالیّت اقتصادی مبتنی است، و از جهت دیگر، تعامل این اصول چارچوب فعالیت اقتصادی را تشكیل داده آن ‌را به مسیر مطلوب این نظام هدایت می‌كنند. بدین ترتیب، در هر نظام اقتصادی سه جزء وجود دارد: فلسفة اقتصادی، مجموعة اصول، و روش تحلیل عمل كه متغیرات اقتصادی را تعیین می‌كند.

فلسفة اقتصادی، اساس فكری نظام را فراهم می‌كند؛ زیرا آرای آن نظام را دربارة تولید، توزیع و مصرف در برمی‌گیرد و اصول و قواعد كاركرد آن نظام را در قالب نظریات معیّنی سامان می‌دهد. این فلسفه اقتصادی، براساس موضع مذهبی در برابر حیات، انسان و خداوند، نقش خود را ایفا می‌كند. فلسفه اقتصادی ماركسیسم در قالب اندیشه‌هایی چون مبارزه طبقات و تضاد منافع آن‌ها ظاهر می‌شود‌، و همة اصول و قواعد مربوط به انقلاب پرولتاریا و دیكتاتوری طبقة كارگر از همین فلسفه سرچشمه می‌گیرد. مبارزه و تضاد، همان تجلی فلسفه نزاع و درگیری است كه در اراده‌ها و تمایلات خداوندان متعدد یونان و سپس رومیان وجود داشت، و نیز تعبیر دیگری از مفهوم خدایی است كه به انتقام تمایل دارد كه به فرهنگ یهودیت و مسیحیت منتسب می‌شود؛ خدایی كه همواره زدن و ترساندن و قتل انسان را می‌خواهد و به او اجازه تحقق‌بخشیدن به مصالح و لذاتش را نمی‌دهد.

در سرمایه‌داری، فلسفه اقتصاد در «آزادی عمل» و دست نامرئی تجسم می‌یابد. مفهوم آن این است كه نباید هیچ مانعی از تلاش انسان برای تحقق مصلحت شخصی‌اش جلوگیری كند، و اگر مردم آزاد گذاشته شوند تا آنچه می‌خواهند انجام دهند، بین منافع اشخاص هماهنگی خواهد بود. بدین ترتیب، ملاحظه می‌كنیم كه فلسفة اقتصاد سرمایه‌داری براساس عدم توجه به خداوند است. در این فلسفه، اگر خدایی وجود نداشته باشد، دنیا به آفریدگار نیازی ندارد و اگر خدایی وجود داشته باشد، خدای «منعزل» است كه دنیا را آفریده و آن ‌را تنظیم كرده؛ سپس به عزلت و بازنشستگی گرایش یافته است و به هدایت آنچه خلق كرده نمی‌پردازد و در اعمال آفریدگان دخالت نمی‌كند.

عنصر دوم هر نظام اقتصادی در مجموعه‌ای از قواعد و تنظیم‌ها و نهادهایی كه چارچوب اجتماعی و قانونی و رفتاری نظام را پدید می‌آورند، ظاهر می‌شود. این عنصر شامل اموری از این قبیل می‌شود: تنظیم ملكیت، و تملك ابزار تولید به‌وسیلة افراد به‌صورت مستقیم، و به‌وسیلة عموم مردم به‌صورت مجموعی، یا به‌وسیلة دولت به‌سبب حاكمیتش، مقرراتی كه برای رفتار فرد وضع شده است، و حدود مجاز برای كالاها و خدماتی كه امكان دستیابی به آن‌ها وجود دارد، و شكل‌ها و حدود معاملات اقتصادی كه مردم می‌توانند انجام دهند، و این مجموعه از قواعد، معیارهای رفتار افرادی كه تصمیم‌های اقتصادی می‌گیرند، یعنی تولیدكننده و مصرف‌كننده را نیز شامل می‌شود.

در سرمایه‌داری، می‌بینیم كه «آزادی عمل» مستلزم كمترین قدر ممكن از دخالت دولت و مستلزم حق ملكیت خصوصی مطلق و آزادی تصرف و آزادی همة انواع روابط و معاملات اقتصادی است و معیارهای ویژه افراد از مكاتب اصالت فرد و اصالت نفع اخذ می‌شود. در این نظام، مادام كه همة کالای تولیدی از هر نوع، به ‌فروش می‌رسد، مطابق با همة معانی كلمة مفید، اعم از اقتصادی و اخلاقی، این كالا مفید محسوب می‌شود.