مقاله درباره خلاقیت و نواوری در افراد و سازمانها

*مقاله درباره ی خلاقیت و نواوری در افراد وسازمانها*

چكیده مقاله

 پیوسته این سوال مطرح است كه چرا كشوری پیشرفت كرده در حالی كه كشور مشابه كه از نظر منابع اولیه و امكانات بهره وری دارای شرایط بهتری بوده، عقب مانده است. چه عامل مهمی در شرایط مشابه باعث پیشرفت و موفقیت بعضی (كشور - گروه - فرد) و باعث عقب ماندگـی و عملكـرد ناصحیح بعضی دیگـر مــی شود؟

در سالهای اخیر، تلاشهای وسیعی به وسیله بسیاری از سازمانها برای ترغیب افراد خود به خلاقیت و نوآوری انجام گرفته است. در این مقاله مفهوم و جایگاه خلاقیت و نوآوری شرایط ایجاد این مولفه ها و هم چنین ویژگیهای افراد و سازمانهای خلاق و نوآور تبیین شده است. با بهره جویی از فنون خلاقیت و نوآوری خواهیم توانست به طریقی كارآمد و اثربخش به اهداف خود برسیم و سازمان و جامعه ای توسعه یافته و پیشرو داشته باشیم.

خلاقیت و نوآوری لازمه و پیش درآمد توسعه و پیشرفت و تعالی یك سازمـان و جامعه است و آگاهی از فنون و تكنیك های آن ضرورتی اجتناب ناپذیر برای مدیران، دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان به این رشته است.

مقدمه
امروزه ثبات در محیط كار، جای خود را به بی ثباتی و عدم اطمینان داده است و صنایع سنتی و قدیمی كه جای خود را به انواع جدید و توسعه یافته آن داده است. فرصتی برای استفاده از مهارتهای قدیمی نمی گذارد و در حقیقت آینده را با تهدیدات و فرصتها مواجه ساخته است، زیرا هر اختراع و نوآوری، تغییری را پدید می آورد كه می تواند به نوبه خود فرصتی را برای كسانی به وجود آورد كه بتوانند از این فرصت استفاده بهینه كنند.

موسسات و سازمانهای تولیدی و خدماتی باید این امر مهم را تشخیص داده و به طور مداوم، كالاها و خدمات جدید را ارائه دهند، یا در جهت بهبود آن بكوشند. خلاقیت و نوآوری باتوجه به ماهیتش بر ناشناخته ها دلالت دارد و با خود ریسك را به همراه می آورد كه البته ممكن است نتایج رضایت بخشی را باتوجه به مقادیر سرمایه گذاری شده در آن، به وجود نیاورد. باوجود این، قصور سرمایه گذاری در ایجاد آن ممكن است شرایط خاصی را فراهم آورد كه به ناكامی سازمان منجر شود. از این رو محققان و نظریه پردازان بسیاری بر اهمیت توجه به این موضوع تاكید كرده اند. به طور نمونه شومپتر (SHUMPTER)به عنوان یكی از اولین پیشگامان، اهمیت این مسئله را برای موفقیت موسسات و به طور كلی تاثیر آن بر روی كل جامعه متذكر گردیده است.

مفهوم و جایگاه خلاقیت و نوآوری
تحقیق در مورد خلاقیت و عناصر تشكیل دهنده آن، بیش از یك قرن پیش توسط دانشمندان علوم اجتماعی شروع شد، ولی انگیزه اساسی برای پژوهش بیشتر در سال 1950 توسط گیلفورد ایجاد گردید. گیلفورد (GUILFORD) خلاقیت را با تفكر واگرا (دست یافتن به رهیافتهای جدید برای حل مسائل) در مقابل تفكر همگرا (دست یافتن به پاسخ صحیح) مترادف می دانست. (شهرآرای - مدنی پور، 1375، ص 39)

لوتانز (1992): استاد رفتار سازمانی، خلاقیت را به وجود آوردن تلفیقی از اندیشه ها و رهیافتهای افراد و یا گروهها در یك روش جدید، تعریف كرده است. بارزمن خلاقیت را فرآیند شناختی از به وجود آمدن یك ایده، مفهوم، كالا یا كشفی بدیع می داند. (همان منبع، ص 39)

خلاقیت همچون عدالت، دموكراسی و آزادی برای افراد دارای معانی مختلف است ولی یك عامل مشترك در تمام خلاقیتها این است كه خلاقیت همیشه عبارتست از پرداختن به عوامل جدیدی كه عامل خلاقیت در آنها موجود بوده و به عنوان مجموع میراث فرهنگی عمل می كنند ولی آنچه كه تازه است تركیب این عوامل در الگویی جدید است (جك هالوران - دوگلاس نبتون، 1992) تلاشهای خلاقیت وسیله ای برای نوآوری است. خلاقیت بیشتر یك فعالیت فكری و ذهنی است و نوآوری بیشتر جنبه عملی دارد و در حقیقت محصول نهایی عمل خلاقیت است. (فرنودیان، 1370، ص 6)

نوآوری مهارتی است كه با بسیاری همكاریهای دیگر همراه است. نوآوری به دگرگونیهای عمده در زمینه پیشرفتهای تكنولوژیك یا ارائه تازه ترین مفاهیم مدیریت یا شیوه های تولید، اطلاق می شود. نوآوری پدیده ای واقعاً چشمگیر و جنجالی است. نوآوری عموماً پدیده ای نادر است كه فقط در عده ای خاص می توان آن را سراغ گرفت.

هالت (1998): اصطلاح نوآوری را در یك مفهوم وسیع به عنوان فرآیندی برای استفاده از دانش یا اطلاعات مربوط به منظور ایجاد یا معرفی چیزهای تازه و مفید به كاربرد، واركینگ (VARKING) نیز توضیح می دهد كه: نوآوری هر چیز تجدید نظر شده است كه طراحی و به حقیقت درآمده باشد و موقعیت سازمان را در مقابل رقبا مستحكم كند و نیز یك برتری رقابتی بلندمدت را میسر سازد. به عبارتی نوآوری خلق چیز جدیدی است كه یك هدف معین را دنبال و به اجرا رساند.

بنابراین، در یك تعریف كلی می توان نوآوری را به عنوان هر ایده ای جدید نسبت به یك سازمان و یا یك صنعت و یا یك ملت و یا در جهان تعریف كرد. (خداداد حسینی، 1378، ص48)

تفاوت خلاقیت و نوآوری
اگرچه واژه خلاقیت با نوآوری به طور مترادف استفاده می شود اما غالب محققان معتقدند كه دو اصطلاح نوآوری و خلاقیت باید به طور جدا مدنظر قرار گیرند، چرا كه دارای معانی و تعاریف جداگانه ای هستند (مهر، 1969). خلاقیت اشاره به آوردن چیزی جدید به مرحله وجود دارد، در حالی كه نوآوری دلالت برآوردن چیزی جدید به مرحله استفاده دارد. (دیویس، 1969) همچنین (رزنفلد و سروو، 1990) ماهیت خلاقیت یا اختراع را از نوآوری به وسیله معادله زیر تفكیك كردند:

انتفاع + اختراع + مفهوم = نوآوری
در معادله نوآوری فوق، كلمه مفهوم اشاره بر ایده ای است كه باتوجه به چهارچوب مرجعی آن فرد، دپارتمان، سازمان و یا یك دانش انباشته شده جدید است. كلمه اختراع اشاره به هر ایده ای جدید است كه به حقیقت رسیده باشد، كلمه انتفاع بر به دست آوردن حداكثر استفاده از یك اختراع دلالت دارد.

در مورد نوآوری و تغییر نیز، تفاوتهایی وجود دارد (كتزوكان، 1978). برای مثال تغییر می تواند به بهبود رضایت شغلی یك فرد اطلاق شود، در حالی كه نوآوری نتیجه و تاثیری بیش از یك فرد را در بر می گیرد و تاثیر آن، ورای دپارتمان ایجاد كننده آن است (لارسن، 1993). در تحقیق دیگری در مورد تغییر تكنیك (كنن، 1967) بیان كرد كه تغییر ایجاد هرچیزی است كه با گذشته تفاوت داشته باشد. اما نوآوری ایجاد ایده هایی است كه برای سازمان جدید است. از این رو، تمام نوآوریها می توانند منعكس كننده یك تغییر باشند، در حالی كه تمام تغییرها، نوآوری نیستند. تغییر نتیجه ای از فرآیند خلاقیت و نوآوری است. در این راستا، وبر و دستیارانش ارتباط میان خلاقیت، نوآوری و تغییر را به شكل شماره یك ترسیم كردند: نظرات بسیاری در مورد ماهیت و تفاوتهای اساسی این واژه ها ابراز شده، نویسندگانی نیز معتقدند كه:



- خلاقیت به معنای توانایی تركیب ایده ها در یك روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایده هاست. (رابینز، 1991)
- خلاقیت عبارت است از به كارگیری توانائیهای ذهنی برای ایجاد یك فكر یا مفهوم جدید. (رضائیان، 1373)
- نوآوری فرایند اخذ ایده خلاق و تبدیل آن به محصول، خدمات و روشهای جدید عملیات است. (رابینز، 1991)
- نوآوری عبارت است از عملی و كاربردی ساختن افكار و اندیشه های نو ناشی از خلاقیت، به عبارت دیگر، در خلاقیت اطلاعات به دست می آید و در نوآوری، آن اطلاعات به صورتهای گوناگون عرضه مـــــی شود. (رابینز، 1991) - تغییر ایجاد هرچیزی است كه با گذشته تفاوت داشته باشد، اما نوآوری اتخاذ ایده هایی است كه برای سازمان جدید است. بنابراین، تمام نوآوریها منعكس كننده یك تغییرند اما تمام تغییرها، نوآوری نیستند. (ریچارد، ال، داف، 1992)

- تغییر سازمانی به عنوان اتخاذ یك فكـر یا رفتار جدید به وسیله سازمان مشخص مــــــی شود، اما نوآوری سازمان اتخاذ یك ایده یا رفتار است كه برای نوع وضعیت، سازمان، بازار و محیط كلی سازمان جدید است. اولین سازمانی كه این ایــده را معرفی می كند به عنوان نوآور در نظر گرفته می شود و سازمانی كه كپی می كند یك تغییر را اتخاذ كرده است. (منبع اخیر) براساس این تعاریف، خلاقیت لازمه نوآوری است. تحقق نوجویی وابسته به خلاقیت است. اگرچه در عمل نمی توان این دو را از هم متمایز ساخت ولی می توان تصور كرد كه خلاقیت بستر رشد و پیدایی نوآوریهاست. خلاقیت پیدایی و تولید یك اندیشه و فكر نو است در حالی كه نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فكر است. از خلاقیت تا نوآوری غالباً راهی طولانی در پیش است و تا اندیشـه ای نو به صورت محصولی یا خدمتی جدید درآید زمانی طولانی می گذرد و تلاشها و كوششهای بسیار به عمل می آید. گاهی ایده و اندیشه ای نو از ذهن فرد می تراود و در سالهای بعد آن اندیشه نو به وسیله فرد دیگری به صورت نوآوری در محصول یا خدمت متجلی مــــــی گردد. (الـوانـــی، 1372، ص 223-224)

خلاقیت اشاره به قدرت ایجاد اندیشه های نو دارد و نوآوری به معنای كاربردی ساختن آن افكار نو و تازه است. (آقایی، 1377، ص26) به طور خلاصه با درنظر گرفتن نظریات فوق می توان چنین نتیجه گرفت كه خلاقیت اشاره به آوردن چیزی جدید به مرحله وجود داشته و یا به عبارتی به معنای دلالت بر «پیداكردن» چیزهای جدید است هرچند كه ممكن است به مرحله استفاده در نیاید. نوآوری به عنوان هر ایده جدیدی است كه در برگیرنده توسعه یك محصول، خدمات یا فرآیند مـــــی گردد كه ممكن است نسبت به یك سازمان، یك صنعت، یا ملت و یا جهان جدید باشد. این نوآوریها به تغییر و انطبـاق بهتر سازمان با ایــده های جدید منجر می شود.