مقاله اسطوره اقتصاد بدون نفت

*مقاله اسطوره اقتصاد بدون نفت*

اسطوره اقتصاد بدون نفت

موسی غنی‌نژاد

زیان‌های درآمد آسان‌یاب نفتی برای كشور‌های صادركننده نفت‌خام، موضوعی كم و بیش شناخته شده است. این زیان‌ها را به دو دسته می‌توان تقسیم كرد: نخست خسران ناشی از آنچه به عنوان بیماری هلندی نامیده می‌شود و دوم تقویت سیطره دولت بر كل اقتصاد. منظور از بیماری هلندی این است كه با افزایش درآمد‌های ارزی ناشی از صادرات مواد خام، پول ملی در برابر ارز‌های خارجی تقویت شده و باعث كاهش صادرات سایر كالا‌ها و نیز افزایش واردات می‌شود و از این طریق روی رونق اقتصاد ملی تاثیر منفی می‌گذارد. این پدیده در سال‌های 1970میلادی در اقتصاد هلند كه صادرات گاز آن افزایش یافته بود، شناسایی شد و اقتصاددانان عنوان بیماری هلندی به آن دادند. هر زمان كه درآمد‌های نفتی در كشور ما افزایش چشمگیری پیدا كرده، عملا ما گرفتار این بیماری شده‌ایم. آخرین مورد، همین شش سال گذشته است كه به علت افزایش درآمد‌های نفتی، قیمت ریال نسبت به ارز‌های خارجی، به رغم وجود نرخ‌های تورم دورقمی در این سال‌ها، تثبیت شده و در نتیجه اقتصاد ملی در یك مورد بارز بیماری هلندی گرفتار آمده است.

اما زیان دوم و شاید مهم‌تر و پیچیده‌تر از اولی این است كه درآمد آسان‌یابی كه به راحتی در اختیار دولت قرار می‌گیرد، وزن اقتصادی دولت را در جامعه افزایش می‌دهد و دولتی‌تر شدن اقتصاد ملی را آسان‌تر می‌سازد. این پدیده از سال‌های دور، در كنار عوامل دیگری، اقتصاد ایران را به طور فزآینده در دام یك اقتصاد دولتی ناكارآمد گرفتار كرده است. دولت با تكیه بر این درآمد‌های به ظاهر مستقل از مالیات، از یكسو شبكه‌های سلطه دیوان‌سالارانه خود را گسترده‌تر كرده و از سوی دیگر، در انواع فعالیت‌های اقتصادی كه هیچ ربطی به وظایف اصلی دولت ندارد سرمایه‌گذاری نموده و در نتیجه مانع رشد بخش خصوصی و موجب اتلاف گسترده منابع شده است. در كشور ما، همانند اغلب كشور‌های در حال توسعه صادركننده نفت، درآمد‌های نفت خام صادراتی به عنوان ابزاری برای دولتی‌تر شدن هرچه بیشتر اقتصاد و در نتیجه وسیله‌ای برای ناكارآمد كردن كل ساختار اقتصادی عمل كرده است. به سخن دیگر، مساله، در خود درآمد‌های نفتی نیست بلكه در چگونگی استفاده از آن است. غفلت از این موضوع اساسی موجب اسطوره‌سازی‌های اسفباری درباره اقتصاد بدون نفت شده است.