گذری بر مشق های پنهان در كاخ عالی قاپوی اصفهان

گذری بر مشق های پنهان در كاخ عالی قاپوی اصفهان

پیش گفتار
نگار گری، ترجمه واژه ای و معرف هنری است كه سالها با اصطلاح مینیاتور شناخته می شد و خود مینیاتور نوعی تزئینات ریز بر روی كتب و استخوان و عاج بود كه در اروپا انجام می شد و از آنجا كه اندازه نقاشی های این سبك، ریز و ظریف بود به مینیاتور شهرت یافت. بر پژوهندگان هنر پوشیده نیست كه هنوز در باب این هنر و شناخت و دریافت اصالت آن اثری به تمامی در دست نیست و اكثریت این پژوهشها توسط اروپاییان و قطعا با منطق صوری و بصری خاص خودشان انجام شده كه همین امر به لحاظ عدم حضور دید و اندیشه شرقی، آنچنان كه آموزه های گذشته آنها به ایشان آموخته باشد، تاثیری قابل توجه در عدم پدیداری برخی وجوه پنهان و اصیل این هنر بر جای نهاده است كه جای بسی تأمل دارد.
« اگر چه تا كنون برخی از پژوهشگران ایرانی در روشن كردن نكات مبهمی از تاریخ نقاشی ایران توفیق یافته اند، اما روی هم رفته ایرانیان سهم چندانی در تحقیقات مربوط به این هنر، ادا نكرده اند.» 
اما فارغ از تمام شرح و بسط های محتوایی و تاریخ نگاری، آنچه در اینجا قابل ذكر است نادیده انگاشته شدن رشد این هنر در ذهن هنرمندان و برخی از آثار خلق شده است كه از زیر شاخه های هنر تصویر گری و نقاشی به طور عام می باشد كه به اعتقاد من این بُعد از هنر را، از برخی همت ها دور خواهد ساخت.
صفاتی همچون خشكی دید هنرمندان نگارگر، تحجر و تعصب در اعمال تكنیكها و اصول كار، عدم توانایی هنرمندان نگارگر( شرقی و ایرانی) در پرداخت عینی تر(رئال) در تصاویر« عدم وجود پرسپكتیو و مانند آن» و تعدادی دیگر از بحثها پیرامون این هنر گرانمایه و به اعتقاد من هنوز ناشناخته كه این مقاله به حد بضاعت تنها به بخشی از خصوصیات خواهد پرداخت.
آنچه در این گفتار به آن اشاره خواهد شد رهیافتی است جهت شناخت و معرفی بخشی از روند رشد تكنیكی و دیدگاه مقوله هنر تصویر گری در دوره صفوی و آن دسته از تصاویری كه تا كنون از دید اكثر منتقدان، محققان و هنر شناسان و مخاطبان مستور مانده است، حال برای نخستین بار تحت عنوان« مشق های پنهان» معرفی، و به آن پرداخته می شود.
معرفی و تحلیل مشق های پنهان، به دلیل جدید بودن موضوع و ناشناخته بودن آن، زمان بسیاری را می طلبد تا توسط پژوهشگران متخصص از دیدگاههای مختلفی مورد بررسی قرار گیرد. این مقاله تحقیقی در حد گامی هر چند كوتاه از لحاظ زیبا شناسی، بعد تاریخی، فن شناسی و اصول حفاظت، این آثار را مورد بررسی قرار می دهد.

معرفی مشق های پنهان در كاخ عالی قاپوی اصفهان
بطور كلی آنچه به عنوان مشق های پنهان معرفی می گردد، موضوعی تحقیقی و پژوهشی است كه آنچه می توان در توضیح آن قرار گیرد كه این قسمت از 4 بخش تشكیل می شود.
الف: تكیه گاه، كه بصورت دیوار، جرز، طاقچه و بیشتر با مصالحی مانند آجر، گچ و كاه گل ساخته می شود.
ب: لایه آستر؛ كه جهت پر كردن خلل و فرج تكیه گاه و همچنین مسطح و یكنواخت نمودن آن ایجاد شده و معمولا این لایه از گچ زنده و یا كاهگل و یا هر دوی آنها به وجود می آید.
ج: لایه بستر؛ برای آماده تر شدن سطح كار، یك لایه گچ نرم به صورت كشته بر روی لایه آستر می آید. این لایه نازك، سطح كار را كاملا مسطح و صیقلی می نماید.
د: لایه بوم كننده؛ برای حركت راحت قلم مو بر روی سطح دیوار و همچنین جذب كمتر زنگ توسط گچ، یك لایه نازك از كتیرا یا سر شیم و موادی از این قبیل به همراه گل سفید گل سرخ یا به تنهایی بر سطح كار و بر روی لایه بستر پوشش داده می شود.
در شكل مقابل این لایه ها را می توان مشاهده نمود.
پس از اینكه لایه بوم كننده بر سطح لایه بستر آمد و سطحی مناسب جهت نقاشی پدید آورد، در بعضی از قسمتهای آ‎ماده شده برای نقاشی نما به دلایلی( كه در این مقاله ذكر شده است) استاد كار نقاش یا شاگرد، طراحی هایی با قلم مو انجام داده اند و سپس نقاشی اصلی بر روی آن اجرا شده است كه هیچگونه ارتباطی با هم ندارند. زمان اجرای این مشق ها، این شناخت بوده كه این طرحها زیر لایه رنگ پنهان می ماند پس به همین خاطر این مشق ها هم از لحاظ موضوع و هم از نظر حركت قلم مو كاملا آزادانه اجرا شده است.