تحقیق بررسی انواع مساجد در ایران

مسجد جمعه و آرامگاه شيخ عبدالصمد
در وراي باغستانهاي سرسبز مركز شهر نطنز مناره اي سربفلك كشيده، و گنبدي هرمي شكل در كنار آن توجه هر تازه واردي را به سوي خود معطوف مي دارد. اين مناره بخشي از مجموعه بسيار نفيس مسجد جمعه و آرامگاه عالم رباني و عارف روشن ضمير سده هشتم هجري قمري شيخ نورالدين عبدالصمد اصفهاني نطنزي و سردر خانقاه او مي باشد، كه قسمتهايي از آن از دستبرد مصون نمانده و در نتيجه زينت بخش موزه هاي كشورهاي بيگانه گرديده است.
اين مجموعه كه شامل شبستان هشت ضلعي گنبددار مسجد (داراي بخشهاي گوناگون) – آرامگاه شيخ نورالدين عبدالصمد – سردر خانقاه و مناره مرتفعي است به استثناي شبستان گنبددار كه از بناهاي دوره ديلمي است، بقيه مربوط به دوره ايلخانيان مغول مي باشند كه در فاصله سالهاي 704 تا 725 هجري قمري بنا گرديده است.
شمال و جنوب و مغرب اين مجموعه را كوچه هاي باريكي فرا گرفته كه در سمت جنوب وسعت بيشتري پيدا كرده و به صورت ميداني كوچك درآمده است. به گفته دونالد ويلبر «تركيب رنگهاي روشن تزئينات خارجي ابنيه در مقابل درخت كهنسالي كه بر آنها سايه افكنده و رنگهاي مختلف كوهستان، منظره جالب توجهي بوجود آورده كه شخص را به ياد نقاشيهاي مينياتور ايراني مي اندازد.
همان گونه كه اشاره شد قسمتهايي از اين مجموعه مورد دستبرد قرار گرفته است، و از آن جايي كه از وضع نخستين آن اطلاع چنداني در دست نيست نخست دو نوشته را كه مربوط به سالهاي 1294 و 1316 هجري قمري و حاوي اطلاعات نسبتاً مهمي در باره اين مجموعه است نقل و سپس شرح تفصيلي بناها آورده خواهد شد.
اول-در مجموعه ناصري نسخه خطي پس از آوردن شرح در باره اوضاع طبيعي و جغرافيايي قصبه نطنز از مسجد جمعه چنين ياد كرده اسن:
«از آثار قديم مسجدي دارد شهره به مسجد جامع، در دالان مسجد مناري ساخته شده كه در اغلب از شهرهاي ايران چنين مناري ساخته نشده.
در مسجد دروازه اي ساخته اند (منظور سر خانقاه است) از آجر و كاشي قديم كه چنين كاشي ديده نشده و تاريخ آن هشتصد سال است و در آن مسجد محراب بيت المقدس كه آن محراب از آجر كاشي است و آن مسجد و منار از بناهاي شيخ عبدالصمد مرحوم است كه بقعه خود مرحوم شيخ عبدالصمد در دالان مسجد پهلوي منار است. آجرهاي كاشي زياد داشت كه اغلب آن را برده اند چيزي كه باقي مانده است ...