پاورپوینت زیج حیاتی

اسلاید ۱ :

تعریف زیج حیاتی

زیج در لغت، معرب کلمه فارسی زیگ و به معنای تعیین احوال ستارگان و جدولی است که از آن به حرکات سیارات معرفت یابند.

زیج حیاتی ورقه ای با طول و عرض ۷۰ در ۵۰ سانتیمتر که در آغاز (سال ۱۳۶۷)، فقط برای نمایش وقایعی که در زمینه تولد و مرگ اتفاق می افتاد، فراهم آمد و به تدریج در جریان کار،از سویی کارایی و سهولت کاربرد خود را نشان داد و از سویی دیگر برای افزودن پاره ای داده ها، چه در تکمیل داده های پیشین و چه افزودن داده های نو، آمادگی و ارتقاء یافت.

اول بار در سال ۱۳۶۷، نمونه زیج حیاتی در خانه های بهداشت کشور بکار گرفته شد. این زیج دارای چند دایره متحدالمرکز و ۱۲ قطاع (به نشانه ۱۲ ماه سال بود و به همین دلیل نام خود را از جدول موجود در رصد خانه ها وام گرفت) و ۳ جدول مربوط به ثبت جمعیت منطقه، موالید و مرگ بود و چون از آن برای ثبت آمارهای حیاتی بهره گرفته می شد، پسوند حیاتی را به آن دادند. زیج های اولیه غالبا سیاه و سفید تهیه می شد و لی به تدریج با اثبات کارایی این ابزار، چاپ و سپس چاپ رنگی آن با گسترش جداول موجود در ْآن میسر گردید.

اسلاید ۲ :

کارایی زیج حیاتی

زیج حیاتی وسیله ای بسیار خوب و مناسب برای ثبت وقایعی چون تولد و مرگ است. با استفاده از داده های آن می توان وقایع نادری مانند مرگ مادران را پیگیری کرد و با بررسی دلایل وقوع آنها، از نقاط ضعف نظام بهداشتی و اجتماعی منطقه ، ارزیابی روشنی به دست داد.

تنها با این ابزار است که به طور همزمان امکان ارزیابی فعالیتها توسط بهورز، مسئول مرکز بهداشتی درمانی، مسئول شهرستان و مسئولین سطوح بالاتر نظام شبکه بهداشت و درمان میسر می گردد.

با محاسبه شاخص های مورد نیاز و مرتب کردن آنها بر حسب نتیجه در درون استان می توان مناطق با عملکرد پایین را مشخص کرد ،نقاط ضعف آن مناطق را شناسایی و مداخلات مناسب برای رفع مشکل را طراحی و اجرا نمود.

بنابراین مشاهده می شود که وسیله ای به این سادگی قادر است کارایی مدیریتی خوبی داشته باشد.

اسلاید ۳ :

روش گرد آوری و تجزیه و تحلیل و ارائه داده ها

مجموعه وقایع حیاتی مربوط به جمعیت تحت پوشش خانه های بهداشت و خدمات ارائه شده توسط بهورزان که در زیج های حیاتی به تفکیک محل سکونت ( روستای اصلی و روستاهای قمر ثبت می شوند عبارتند از :

• تعداد و ترکیب سنی و جنسی جمعیت تحت پوشش و تعداد زنان همسر دار ۱۵ تا ۴۹ ساله که پس از سرشماری در ماه فروردین هر سال توسط بهورز بر زیج حیاتی ثبت می شود.
• وقایع مربوط به باروری و مرگ که پس از وقوع در جمعیت تحت پوشش به روش چوب خطی بر زیج حیاتی ثبت می گردند شامل:

.۱خاتمه بارداری منجر به تولد زنده و یا مرده زایی بر حسب:

جنس نوزاد

سن مادر

محل زایمان

فرد کمک کننده به زایمان

وزن هنگام تولد

ماه تولد

اسلاید ۴ :

۲- مرگ بر حسب

سن ( به تفکیک زیر یک ماه، ۱ تا ۴ سال، گروههای سنی ۵ ساله)

جنس متوفی

در مورد کودکان زیر ۵ سال بر حسب ۵علت اصلی

در مورد مادران باردار بر حسب ۵ علت اصلی

• وقایعی که به صورت فصلی با شمارش از پرونده های خانوار و دفاتر ممتد تنظیم خانواده انجام می شود و در زیج حیاتی ثبت می گردند شامل: تعداد افراد واجد شرایط تنظیم خانواده بر حسب نوع روش پیشگیری از بارداری مورد استفاده در ۴ مقطع زمانی ( پایان ماههای خرداد، شهریور، آذر و اسفند)

زیج های حیاتی سال قبل در فروردین ماه هر سال از دیوارهای خانه های بهداشتی که یک سال تمام فعال بوده اند جمع آوری می شود و پس از کنترل اطلاعات آن توسط مرکز بهداشتی درمانی مربوطه، برای ورود داده ها به رایانه، به مرکز بهداشت شهرستان منتقل می گردد تا اطلاعات مورد نیاز و شاخصهای آماری مربوطه استخراج گردد.

اسلاید ۵ :

راهنمای تنظیم زیج حیاتی

فرم زیج حیاتی از ابتدا تا پایان هر سال، به دیوارهای خانه های بهداشت و پایگاههای بهداشت روستایی در روستا و پایگاههای بهداشت غیر ضمیمه شهری و مراکز بهداشتی درمانی شهری ( پایگاه بهداشت ضمیمه) در شهرها نصب می شود. هر سال فرم جدید زیج حیاتی بر روی فرم سال قبل قرار می گیرد ( تا ۳ سال).

همانطور که قبلا نیز گفته شد، هدف از تکمیل این فرم در خانه های بهداشت و پایگاههای بهداشت روستایی، داشتن اطلاعات آماری به هنگام و دقیق از جمعیت تحت پوشش روستایی و محاسبه شاخصهای جمعیتی- بهداشتی آن واحد و در نهایت ،کل جمعیت روستایی تحت پوشش است تا بتوان هر ساله نتیجه فعالیتهای واحدهای ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی ( خانه های بهداشت و پایگاههای بهداشت روستایی ) را به صورت کمی ارزیابی کرد و برای تحقیقات علمی اطلاعات کامل و به هنگامی در اختیار داشت. برای رسیدن به این هدفها عملکرد درست همه کسانی که به نوعی در این کار دخالت دارند، بسیار مهم است.

در بالا و وسط صفحه زیج حیاتی، نام دانشگاه یا دانشکده علوم پزشکی

 وخدمات بهداشتی درمانی ، نام مرکز بهداشت شهرستان و واحد مربوط

 ( خانه بهداشت ،پایگاه بهداشت روستایی و …) قید می شود.

اسلاید ۶ :

بر حسب نوع جمعیت ایرانی و غیر ایرانی ، اطلاعات در زیج ثبت می گردد. ( بر اساس         نظر خواهی از سازمان ثبت احوال، فقط برای متولدینی که پدر آنها ایرانی است شناسنامه ایرانی صادر می شود.) بنابراین کلیه خانوارهایی که پدر خانوار ، ایرانی است جزو خانوارهای ایرانی محسوب می شوند و اطلاعات آنها در زیج حیاتی خانوارهای ایرانی درج می گردد  و  در غیر این صورت به عنوان اتباع بیگانه به حساب آمده و اطلاعات آنها در زیج حیاتی جمعیت غیر ایرانی ثبت می شود.

نکته: برای تعدادکم جمعیت های غیر ایرانی هم زیج حیاتی جداگانه تهیه می گردد.

زیج های حیاتی خاص جمعیت غیر ایرانی نیز همانند زیج های حیاتی جمعیت ایرانی در پایان هر سال جمع آوری  می شود و برای ورود به رایانه به مرکز بهداشت شهرستان تحویل         می گردد و سپس مجددا به واحد تهیه کننده آن عودت داده می شود تا بر روی دیوار آن واحد باقی بماند.

چنانچه در وسط سال مهاجر غیر ایرانی به منطقه وارد شد در آن سال زیج جداگانه ندارد و فقط سرشماری در آغاز هر سال انجام می گیرد و بر اساس آن زیج تنظیم می شود.

در پایگاه های روستایی ، داده های در ستون مربوط به

روستای اصلی ثبت می گردد و به عنوان جمعیت روستایی

 به حساب می آید.

اسلاید ۷ :

به منظور تکمیل زیج حیاتی ، علاوه بر توجه به دو راهنما در دو طرف بالای برگه زیج حیاتی و زیرنویسهای هر یک از جداول باید نکاتی نیز مورد توجه باشند از قبیل:

زیج های کنونی دارای ۷ جدول و ۵ دایره متحد المرکز است که در چهار رنگ چاپ می شود. دوایر متحد المرکز در نسخه های رنگی از داخل به خارج به ترتیب سفید ( برای ثبت سال)، زرد ( برای ثبت موالید زنده)، نارنجی (برای ثبت مرگهای ۱ تا ۱۱ ماهه)، سبز (برای ثبت مرگهای ۱ تا ۴ ساله) و آبی      ( برای ثبت مرگهای ۵ ساله و بالاتر) چاپ می شود.

در درون قطاعهای ۱۲ گانه و در محدوده هر یک از رنگهای چهار گانه زرد ،نارنجی، سبز، آبی یک مربع و یک دایره پیش بینی شده است: در زیج های حیاتی قابل استفاده در خانه های بهداشت مربع برای ثبت ارقام اتفاقاتی است که در روستای اصلی پیش می آید و دایره برای ثبت آن رقم اتفاقاتی است که در روستا یا روستاهای قمر حادث می شود. اگر خانه بهداشت بیش از یک روستای قمرداشته باشد مجموعه داده های آنها در همان یک دایره ثبت می گردد .

همین مفاهیم برای جمعیت غیر ایرانی هم که در پوشش واحدهای ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی هستند کاربرد دارد.

هر کدام ازاعداد درون دوایر زیج حیاتی با سایر جداول کنترل می شود.

اعداد درون این دوایر باید طوری نوشته شود که بدون چرخش دایره به راحتی از روبرو قابل خواندن باشد.

اسلاید ۸ :

جدول جمعیت بر حسب سن و جنس

اولین جدول در سمت راست برگه زیج حیاتی، جمعیت تحت پوشش  را نشان می دهد. مبنای این جدول سرشماری اول سال بهورز در روستاهای تحت پوشش است. پس از اتمام سرشماری، در آغاز ، اطلاعات جمع آوری شده بر حسب سن و جنس و به تفکیک روستای اصلی و روستا یا روستاهای قمر در جمعیت روستایی در این جدول ثبت می گردد.

در این جدور این جدول یک ستون مربوط به جمعیت زنان همسردار وجود دارد. در ستون زن، هر یک از سطرهای ۱۰تا ۱۴ سال،۱۵تا ۱۹ سال، ۲۰ تا ۲۴ سال….تا ۴۵ تا ۴۹ سال به دو قسمت تقسیم شده است. در هر سطر، ستون سمت راست ( یعنی ستون سفید) برای نوشتن کل جمعیت زنان، و ستون سمت چپ ( یعنی ستون رنگی) برای ثبت رقم جمعیت زنان همسردار در آن گروه سنی پیش بینی شده است.

منظور از زن همسردار، زنی است که در عقد شرعی و عرفی مردی قرار دارد چه در حال حاضر، در خانه همسر خود زندگی کند یا در خانه پدری خود ساکن باشد ( صیغه به عنوان همسر شرعی محسوب می شود.)

کلیه افرادی که به منطقه ای مهاجرت می کنند و در آنجا ساکن می شوند باید بلافاصله در پوشش خدمات بهداشتی درمانی نزدیکترین واحد ارائه دهنده خدمت آن منطقه قرار گیرند. برای آنها پرونده خانوار تشکیل شده و اطلاعات آنها بر زیج حیاتی ثبت گردد.

چنانچه تعداد مهاجرین در منطقه زیاد باشد ( هم مهاجرپذیر و هم مهاجرفرست) ضرورت دارد سرشماری مجدد در آبان ماه نیز صورت گیرد و جدول در زیج حیاتی بر اساس سرشماری وسط سال اصلاح شود.

اسلاید ۹ :

جدول تولد بر حسب وزن و جنس نوزاد، سن مادر و شرایط زایمان

جدول دوم به ثبت اطلاعات دقیقتر مربوط به موالید اختصاص دارد. این جدول در طول سالهای استفاده از زیج تغییرات عمده یافته است. در این جدول همه ارقام برحسب جنس نوزاد و به تفکیک روستاهای اصلی و قمر برای خانه های بهداشت ثبت می شود. در زیجهای کنونی رقم مرده به دنیا آمده ها، زنده به دنیا آمده ها، وزن هنگام تولد ( کمتر از ۲۵۰۰ گرم، ۲۵۰۰ گرم و بیشتر، وزن نشده) سن مادر در این تولد زنده و شرایطی که زایمان در آن صورت گرفته است ( در بیمارستان، در منزل، زیر نظر مامای تحصیل کرده، مامای دوره دیده، یا مامای دوره ندیده) منعکس می گردد.

• بخش اول: تعداد دختران و پسران مرده به دنیا آمده در برگه زیج حیاتی به روش چوب خطی علامت زده می شود. نوزادی که بعد از هفته ۲۲ حاملگی به دنیا آمده و هیچ یک از علائم حیاتی را ندارد ( حتی یک نفس هم نکشیده و گریه نکرده است) مرده به دنیا آمده به حساب می آید

اسلاید ۱۰ :

• بخش دوم: مربوط به تعداد کل نوزادان زنده متولد شده و جنس آنها برحسب منطقه می باشد.
• بخش سوم: مربوط به وزن هنگام تولد نوزاد برحسب جنس اوست. چنانچه وزن هنگام تولد در دست نبود می توان وزن روز دهم تولد را اندازه گرفت. زیرا بعد از تولد ، تا روز هفتم وزن نوزاد اندکی کم می شود و بعد مجددا رو به افزایش می گذارد به طوری که درست روز دهم تولد وزن او معادل وزن روز تولدش می باشد.

تعداد نوزادانی که  وزنشان کمتر از ۲۵۰۰ گرم باشد در دو ستون اول این قسمت و آنهایی که وزنشان ۲۵۰۰ گرم یا بیشتر است در دو ستون بعدی علامت زده می شود. در دو ستون آخر این بخش، تعداد نوزادانی ثبت می شود که وزن زمان تولد آنها در دسترس نبوده است

 بخش چهارم: مربوط به سن مادر در هر تولد زنده نوزاد اوست. اگر حاصل زایمان ۲ یا چند نوزاد است ( دوقلو یا بیشتر) برای هر یک از تولدهای زنده در قسمت سن مادر، یک علامت زده      می شود. یعنی برای دو قلو،۲ با علامت زده می شود. زیرا در این بخش از جدول تعداد تولدها مطرح است. درنهایت، مجموع ارقام درون ستونهای این بخش با ارقام بخشهای دوم و سوم این جدول مساوی خواهند بود.