مقاله سکه شناسی در شناسایی میراث فرهنگی ملل مختلف

سكه شناسی بخشی از تاریخ هنر هر دوران پژوهشگران توانسته اند با استفاده از مجموعه عناصر موجود در سكه برخی از گوشه های تاریك و مبهم و تاریخ و فرهنگ جهان را روشن نمایند. سكه هر دوره نمادی از مذهب، آداب و رسوم، خط و زبان، چگونگی وصعیت اقتصادی و اجتماعی و هنری آن دوره بوده است.

به معنی دیگر می‌توان گفت كه سكه شناسی به عنوان یكی از شاخص های شناسایی میراث فرهنگی ملل همواره از جایگاه ویژه ای در مطالعات تاریخ برخوردار بوده است. هریك از عوامل تشكیل دهنده سكه: نوع فلز: نقشها و نگارها، علائم روی سكه، محل ضرب، تاریخ ضرب، ابزار ضرب و … به لحاظ علمی، در شناخت تاریخ، فرهنگ و هنر و نیز اقتصاد هر دوره تاریخی، نقش عمده ای دارد. (طالبی، 1373، ص 9)

از دید تاریخ نویسی، سكه های كهن ارزش آن نوشته های سنگی را دارد كه بدست آمده است. سكه ها سندهای دست نخوردة تاریخ هستند كه از زمان باستان بازمانده اند، اگرچه سكه چیز كوچكی است و هر كدام جز یك یا دو جمله را دربرندارد، اما جبران این تفاوت را فراوانی آنها می‌كند. (كسروی، 1352، ص 121و130)

...

حكومت صفویه از سال 905 ه.ق با پادشاهی شاه اسمعیل اول بر پایه معنوی كه توسط شیخ صفی الدین اردبیلی ایجاد گردیده بود، آغاز شد. وی مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی كشور اعلام نمود و جنگهای پی در پی با دشمنان سنی مذهب در شرق و غرب ایران نمود. به منظور ایجاد تمركز قدرت مطلقه و از بین بردن ملوك الطوایفی حكومت مركزی بوجود آورد كه شاه در راس آن قرار داشت. پس از رسیدن به سلطنت، به منظور اشاعه آرمانهای خویش و اعتقادات مذهبی دستور داد تا شعار شیعه «لااله‌الاالله محمد رسول الله علی ولی الله» را به نشان مذهب شیعه و به منظور احترام به خاندان ائمه (ع) نام دوازده امام و القاب: والی، غازی و الحسینی را بر روی سكه ها نقر نمایند. در متصرفات جدیدی هم كه بدست آورد به همان نحو سكه ضرب نمودند حتی در كشورهای سنی مذهب شعار شیعه را بر روی سكه ضرب نمودند. جانشینان شاه اسمعیل اول طریقه وی را دنبال كردند و هر یك نوآوری در شعارهای روی سكه ها بوجود آوردند اما همه در مدح و احترام به خاندان امامت بود. مانند شاه عباس اول كه عبارت “كلب آستان علی” و “كلب علی عباس” و یا در زمان شاهان بعدی عبارت ”بنده شاه ولایت” را بكار برده اند.

استفاده از شعائر مذهبی بر روی سكه تا پایان دوره صفویه ادامه دارد و بكارگیری اینگونه عبارات و شعائر مذهبی نشان دهنده تاثیر و نقش مذهب شیعه در دوران صفوی و انعكاس آن بر سكه می باشد. در نتیجه فرضیه اول تحقیق كه شناخت مذهب از روی شعار روی سكه های این دوران باشد، به اثبات می رسد.

در پی جنگهای متعدد با همسایگان غربی و شرقی شاهان صفویه به متصرفات جدیدی دست یافتند. از غرب تابغداد، ماردین و از شرق تا قندهار و در شمال نواحی در بند و باكو، شماخی، ایروان، تفلیس جزء قلمرو آنان در آمد كه به منظور تثبیت قدرت سیاسی و نظامی خود در این مناطق به ضرب سكه اقدام كردند. با بررسی بر روی نام ضرابخانه روی سكه ها می توان به وضعیت سیاسی آن دوره دست یافت. نواحی مانند اردوباد، دربند، ماردین، قندرها، بغداد را می توان در محدوده جغرافیایی و سیاسی صفویان یافت و شاهان با قدرت پس از تسخیر به نام خود و با القاب و شعائر خود در آنجا سكه ضرب نموده اند. ...

...