مقاله اتحاد و اختلاف فقها در اثبات رویت هلال

اتحاد و اختلاف افقها در ثبوت رؤیت هلال

در 104 صفحه

===============

قسمتی از متن ابتدایی و انتهایی :

اتحاد و اختلاف افقها در ثبوت رؤیت هلال

سیر طبیعى ماه و پیدایش شكلهاى گوناگون در جرم آن, سبب تقسیم زمان به برهه هاى كوچك و بزرگ مى گردد: ماه و سال. ماه, در حقیقت تقویمى است در صفحه طبیعت. خطوط برجسته این تقویم طبیعى, چنان خوانا و گویاست كه هر كسى مى تواند آن را بنگرد و اعمال و افعال خویش را مطابق آن تنظیم نماید.

(و قدرّه منازل لتعلموا عدد السنین والحساب …1).

بسیارى از تكالیف فردى و اجتماعى, چه واجب و چه مستحب, بستگى به رؤیت هلال ماه و ثبوت آغاز و پایان آن دارد: روزه ماه مبارك رمضان, عید فطر, وقوف به عرفات در روز نهم ذى حجه, وقوف در مشعر, در شب دهم ذى حجه, بیتوته در سرزمین منى2, در شبهاى یازدهم و دوازدهم ذى حجه, اعمال روز عید قربان و …

(قل هى مواقیت للناس والحج …3).

علاوه بر این, ماههاى قمرى, نقش بنیادى در تنظیم و تعیین امورى چون: مدت4 حمل, مدت شیردهى كودكان5, زمان یائسگى6 , عده زنان در طلاق7 و وفات8, اجراى حدود الهى9, آغاز بلوغ شرعى, زمان تعلق زكات10 و …11 دارند.

همین نقش كار ساز و اساسى ماه در امور معاش و معاد12 و دین و دنیاى مردم, سبب گردیده مسأله رؤیت هلال, در حوزه تفكر اسلامى جایگاه ویژه اى بیابد. فقها, مسائل و فروعى را بر آن مترتب ساخته اند, راههایى را فرا روى مردم قرار داده اند و در كتابهاى صوم و حج و یا در رساله هاى مستقل, به كند و كاو در این باره پرداخته اند.

بسیارى از اعمال و سنت هاى اسلامى, از جمله فریضه عظیم حج و روزه ماه رمضان, افزون بر جنبه عبادى, جنبه هاى سیاسى و اجتماعى نیز دارند. امت اسلامى, با برگزارى این عبادات, شكوه و اقتدار اسلام و نیز وحدت و همدلى و همگامى میلیونها انسان مسلمان خاضع در برابر اراده خداوند را به نمایش مى گذارند. ...

...

نتیجه:

از آنچه تاكنون در مورد رؤیت هلال و اختلاف افقها بحث شد, نتیجه مى گیریم:

1. در مسأله جواز تعمیم رؤیت هلال به دیگر شهرهاى اسلامى, بین فقهاى اسلام اختلاف است و دو قول عمده در مسأله ابراز شده:

* قول مشهور. اعتقاد به ثبوت رؤیت هلال در شهر محل رؤیت و شهرهاى مجاور و هم افق, نه دیگر شهرها.

* قول غیر مشهور. اعتقاد به تعمیم ثبوت رؤیت هلال به تمامى شهرهاى اسلامى, چه دور و چه نزدیك, چه هم افق و چه غیر هم افق.

2. در میان فقهاى عامه نیز اختلاف است. مشهور معتقد به تعمیم هستند. ابوحنیفه و برخى از شافعیه همچون مشهور فقهاى شیعه نظر دارند.

3. در منابع روایى, سخنى از پیامبر و ائمه (ع) در مورد شهرهاى نزدیك و دور و مسأله تعمیم و یا عدم تعمیم رؤیت هلال, وجود ندارد. آنچه هست, در مورد بیان راههاى ثبوت هلال و طرق معتبر شرعى است.

4. نظریه تعمیم, در میان فقهاى شیعه بیشتر از زمان مرحوم علامه به بعد پیدا شده و در میان معاصرین, طرفداران بیشترى پیدا كرده است.

5. مسأله نزدیكى و دورى شهرها, كه مبناى قول به عدم تعمیم است, ضابطه و تعریف مشخصى ندارد و در مورد میزان نزدیكى و دورى شهرها, آراء و نظریه هاى گوناگونى ابراز شده است.

6. براى نظریه مشهور, دلایلى اقامه شده كه مهمترین آن, قیاس طلوع و غروب قمر, به طلوع و غروب خورشید و مسأله اختلاف افقهاست.

7. وضعیت تكوینى ماه و حركت آن با حركت زمین و طلوع و غروب خورشید, تفاوت دارد و قیاس رؤیت هلال, به طلوع و غروب خورشید, قیاس مع الفارق است.

8. خروج ماه از محاق, امر واحدى بیش نیست و تا فاصله اى كه اختلاف افق بین شهرها به اندازه اى نباشد كه شب و روز با هم فرق كند, براى همه, با اندك تفاوتى قابل رؤیت و براى همه آن شهرها اول ماه است.

9. طرفداران نظریه عدم تعمیم, در میان اهل سنت نیز, براى اثبات نظر خویش دلایلى اقامه كرده اند كه مهم ترین آن, روایت كریب است كه از نظر سند و دلالت, نمى شود به آن اعتماد كرد.

10. طرفداران نظریه تعمیم, علاوه بر بهره گیرى از وضعیت تكوینى ماه و نیز مسأله وحدت خسوف, به اطلاق روایات و آیه شریفه استدلال كرده اند.

11. افزون بر دلایلى كه براى قول به تعمیم اقامه شد, به دلایلى تبرعى و مستنداتى كه بر نظریه تعمیم تأكید مى كند نیز, استناد شده است.