تحقیق سبك معماری در مجموعه سرای گلشن و تیمچه پوستی

قبل از اینكه به مصرفی و بررسی بناهای مورد بحث بپردازیم، لازم است كه تعدادی از كلمات به كار رفته در متن را مصرفی و معانی و مفاهیم و مورد امتهایی كه از نظر ما به یا كلمات تعلق می گیرد را بیان كنیم.

سرا: به بنایی گفته می شود كه حیاط در میانه دارد و دور تا دور حیاط را حجره هایی در یك یا دو طبقه فرا گرفته اند.

تیمچه: این فضا به عوض حیاط، فضایی مسقف دارد كه دور تا دور آن حجره ها در یك یا دو طبقه قرار دارند. سقف اغلب تیچه ها پر كار است و نورگیرهایی دارد.

بازانداز: محلی كه در آن اجناس تخلیه و بارگیری می شوند.

دالان: فضای ممتد مسقف كه ارتباط بین بناهایی مثل سرا و تیمچه را با راستة بازار یا بقیه قسمتها فراهم می سازد.

بازشوی چوبی : در و پنجره ای كه با چوب ساخته و تزئین شده است و می تواند با لولا جابه جا شود یا به كل برداشته شده، كنار گذاشته شود.

    v      در بررسی موارد خاص هر جا معانی و مفاهیم جدا از بحثهای معمارانه دریافت كردیم از علامت (*) در مصرفی آن استفاده كردیم، اغلب این دریافتها درونی بوده و بحثی دربارة آن صورت نگرفته و فقط در جهت بیان تأثیرات فضایی بر روح و روانمان بازگو شده است.

تركیب بندی كلی فضاها:

به طور كلی می توان گفت سرا، با مطرح ترین واحد تشكیل دهنده و خود یعنی حیاط، هیت گرفته و در اطراف حیاط، واحدهای تجاری شروع به شكل گیری و فعالیت كرده اند. این واحدها از كوچكترین خود، یعنی حجره گرفته تا حیاطهای كوچكی كه مصرفی شدند همه رو به مركز مجموعه یعنی حیاط دارند.

این ارتباطیا كاملاً مستقیم است با مثل حجره های داخل حیا.

و یا غیر مستقیم؛ مثل حجره های دالانها و حیاط های كوچك كه توسط دالانها به سم حیاط كشیده شده اند.

در هر صورت تركیب بندی كل فضا به وحدت و یكپارچگی و از همه مهمتر ارتباط در مركز سرا یعنی حیاط می انجامد.

با وجود این همه در ارتباط تیمچة پوستی گلشن استقلال هر كدام از واحدها، خصوصاً تیمچه به خوبی حفظ شده است. این ارتباط شدید در بطن هنجارهای بازار و تعاریف تیمچه و سرا نهفته باشد. اما آنچه از ظاهر پیداست دو واحد تجاری مستقل است كه حتی در نگاه اول نمی توان فهمید تا چه حد از حیث معماری درهم فرو رفته اند.

...

مصرفی كلی مجموعه سرای گلشن و تیمچه پوستی:

مجموعه سرای گلشن از بناهای بزرگ و به گفته بازاریها، مهم بازار اصفهان است  كه توسط ط حاجی آقا محمد زمانی » در زمان كریم خان زند نمایندة والی محلی اصفهان تأسیس شده است. سرای گلشن طبق وقفنامه، وقف روشنایی حرم مطهر امام علی (ع)  می باشد. تاریخ تأسیس حدوداً 1782م. می باشد.([1])

تیمچه پوستی یا همزمان با سرا ساخته شده، چون به حد برای سرا چسبیده است و یا یك بنای قاجاری است.(2)

این مجموعه تقریباً وسط بازار اصفهان قرار دارد. دو ورودی غربی سرا و تنها ورودی تیمچة پوستی در راسته معروف به گلشن قرار دارند. فعالیت عمده این راسته، سرای گلشن و تیمچه پوستی پارچه فروشی می باشد.

جنوب سرای گلشن محوطه بازی وجود دارد كه محلیان به آن بارانداز می گویند. اجناس تجار و حجره در آن تخلیه می شود. ورودی سوم سرا به این بارانداز گشوده می‌شود. بارانداز گلشن در قدیم بنایی فعال بوده كه از قسمتهای مختلفی تشكیل می شده است. ولی متأسفانه این بنا حدود 30 سال پیش تخریب شده است.

در پلانی كه از كتاب Der Bazar von Istahan  در باده سرای گلشن اخذ شده است، پلان وضعیت قبلی بارانداز مشخص است.

بنای سرای گلشن تشكیل شده از یك حیاط در میانه با حوض و باغچه و یك طبقه حجره در اطراف. در امتداد ورودیهای سرا دالانهایی قرار دارند كه به چهار گوشه حیط منتهی می شود. دالان سمت شمال شرقی به حیاط بسته كوچكی می رسد كه تعدادی حجره دارد و هم اكنون انبار می باشند. این حیاط بازسازی شده است.

در قسمت شمال شرقی سرا حیاط كوچك كشكولی وجود دارد كه از تزئینات دیوار ها و حجره هایش پیداست كه زمانی فعال و با اهمیت بوده است.

ولی اكنون حجره ها به انبار تبدیل شده است.

در كتاب Der Bazar von Istahan آمده است كه ماشینهای دستی اتوماتیك در حجره‌های اطراف این حیاط مشغول به كار بوده اند.

[1],2. Der Bazar von Isfahan- Heinz Gaube und Euqcn wirth 1978-P . 192, 194.