پژوهش جامعه شناسی نفاق در قرآن

پژوهش جامعه شناسی نفاق در قرآن

مقدمه

فرهنگ و نظام اجتماعی –سیاسی اسلام ،در جریان رشد و پویایی خویش همواره در معرض خطراتی بوده و می باشد . باتوجه به تاریخ اسلام و متون دینی می توان دریافت ،گاهی خطراتی كه  از درون فرهنگ و نظام اسلامی را در معرض آسیب قرار داده است با اهمیت تر از تهدیداتی است كه ازبیرون با آن مواجه بوده است . بنابراین در صورت موفقییت نیروهای خطرساز درونی، ضربه های كاری تری وارد می آورند .

توضیح اینكه: با دقت در مشاهدات اجتماعی چنین نتیجه گیری می شود كه برخی انسانها بر شخصیت واقعی خویش روكش ایمان كشیده و دینداری را ابزاری جهت دنیا محوری خود قرار داده اند ، و چون از بیشتر راهكارهای اجتماعی نظام اجتماعی –سیاسی جامعه اطلاع دارند و می توانند مشكلاتی  جدی در مسیر رشد و پویایی فرهنگ اسلامی ایجاد كنند  .در فرهنگ دینی به اینگونه افراد منافق گفته می شود .

نفاق مشكلی است كه اسلام از ابتدای ظهور با آن مواجه بوده است و در قرآن و روایات جزء های آن بارها مورد تأكید قرار گرفته است . از اینرو بهترین روش جهت رفتار شناسی و درنتیجه كنترل این قشر از جامعه بررسی متون مذهبی و دینی است كه در این برسی ارجحیت با قرآن می باشد.بنابراین با توجه به خطرهایی كه از ناحیه این گروه جامعه را تهدید می كند، شناخت كنش های منافقان در    عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی می تواند به شناخت ساخت نظام كنش منافقان و روابط اجتماعی آنها در عرصه های مختلف و تعیین چگونگی واكنش منافقان نسبت به قضایای مختلف، كمك كند . بنابراین سعی ما در این پژوهش این است كه با توجه به آیات قرآن از ویژگی های این گروه و راه های كنترل خطرات آنها آگاه شویم و سپس تحلیلی جامعه شناسانه از نوع رفتار و عملكرد منافقان ارائه دهیم. علاوه بر این استخراج مفاهیم اجتماعی قرآن پیرامون موضوع مورد پژوهش از نكات مثبت پژوهش می باشد .

در پایان برخورد لازم می دانم از دفتر تبلیغات اسلامی كه امكان این پژوهش را برای این جانب فراهم آورد ،همكاری خوب و صمیمانه گروه علوم اجتماعی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان ،ناظر محترم جناب حجة السلام والمسلمین دكترغلام رضا صدیق اورعی كه علاوه بر نظارت بر  پژوهش ،در  نظرات ایشان نهایت  و همكار كوشا و صبورغیر قابل انكار است، سركار خانم نرگس اصفهانی، نهایت تقدیر و تشكر را داشته باشم و موفقیت گروهی و فردی این بزرگواران را از خدای منان آرزو مندم

موضوع پژوهش:

‹‹ جامعه شناسی نفاق در قرآن ›› موضوع تصویب شده برای این پژوهش است . با مشورتی كه در یك نشست كوتاه با جناب اقای دكتر رفیع پور داشتم ، ایشان این عنوان را قابل نقد  می دانستند و پیشنهاد ایشان تغییر موضوع بود . پس از چندی كه مقداری از پژوهش انجام شد و برای تأیید و اظهار نظر به ناظر محترم تقدیم شد ، با توجه به موضوع تصویب شده، ایشان كار ما را بر شناسایی سنخ اجتماعی منافق و صورت كنش متقابل این سنخ در قرآن ››متمركز كردند .

بیان مسئله:

انسان موجودی است نفع طلب و اساس همه كنشهای بشری جلب منفعت و دفع ضرر می باشد ولی مصداق نفع و طلب بر اساس باورها و ارزشها متغییر است . شاید به همین دلیل از كنشگران مختلف براساس باورهای متفاوت و ارزشهای گوناگون ، در مسئله گروهی ، كنشهای متفاوتی صادر می شود . عده ای كنشهایشان ابزاری صرف ،بعضی دیگر ارزشی صرف و جمعی نیز ابزاری، ارزشی است .منافقان را می توان دسته ای دانست كه كنشهای آنان ابزاری صرف بوده و جهت جلب منفعت بیشتر از هر وسیله ای استفاده می كنند ، یكی از این ابزار تظاهر به پایبندی به فرهنگ عمومی جامعه و ایجاد تضاد میان اقشار و دسته های مختلف اجتماعی و حداكثر استفاده از تضاد موجود است .

كفار نیز از همین ویژگی برخوردار بوده و برای به دست آوردن حداكثر منفعت از هیچ عملی رویگردان نیستند ، یكی از كارهای آنان كاهش همبستگی و ایجاد تضاد، در جامعه اسلامی است . این مهم در صورتی محقق می شود كه كفار بتوانند با دسته هایی از جامعه اسلامی كه دارای باور و ارزشی مشتركی هستند به وحدت منافع رسیده و جهت دستیابی به این هدف در تعامل مستمر باشند .

از طرفی مؤمنان در تعاملاتشان بر پایبندی به دین تأكید دارند ،تعاملات منافقان و مؤمنان با تأكید بر تظاهر به پایبندی دین صورت می گیرد تعاملات منافقان با كافران با تأكید بر تظاهر به عدم پایبندی به دین تحقق می یابد. كفار نیز در تعاملاتشان بر عدم پایبندی به دین تأكید دارند . از همینرو احتمال دستیابی منافقان به اهدافشان بیشتر از كفار است .

     نتیجه تظاهر به پایبندی به دین در جامعه دینی ،زمینه سازی دستیابی افرادی به ثروت ، قدرت و منزلت می باشد كه كنشهایشان ابزاری صرف بوده و نگرش آنها به معنویات نگرشی منفی است. دستیابی افراد به ثروت ، قدرت و منزلت از این شیوه كم كم سبب می شود تظاهر به پایبندی به دین ،جایگزین  پایبندی به دین شده و در دراز مدت میان مؤمنان شكاف ایجاد كند و جامعه دینی را به نابودی بكشاند .

خلاصه اینكه ، نفاق ورزیدن كه حاصل آن منافق است ،عملی اجتماعی است و آثار زیانباری برای گروه مؤمنان و به تبع جامعه ایمانی به  دارد . علاوه بر این سرایت چنین كنشی به لایه های مختلف اجتماعی و در بر گرفتن افراد بیشتری از جامعه، كه یكی از آثار زیانبار آن به شمار می آید ، تهدیدی جدی محسوب می شود .

از آنجا كه مفهوم واژه نفاق وقتی محقق می شود ، كه مفاهیمی همچون ایمان و كفر مصداق خارجی داشته باشد ،كار جامعه شناسان و دین شناسان خطیر تر بوده  و ضرورت همكاری این دو دسته از اندیشمندان نمود عینی بیشتری پیدا می كند، لذا با توجه به سنت و فرهنگ جامعه ما ،كه برای تبیین مفاهیم دینی و دستیابی به تدابیر قابل اجرا به كتاب خدا و سنت پیامبر او مراجعه می شود ، ما نیز در تبیین مفهوم نفاق و منافق و چگونگی كنش آنان با مؤمنان و كافران و بیان این موارد و تحلیل آن به زبان جامعه شناسی ، كتاب خدا، یگانه مرجع غیر قابل خدشه در نزد همه مسلمین را در پیش روی خود قرار داده و به بازیابی مجدد آن با بهره گیری از روشهای جامعه شناسی، می پردازیم .

هدف و ضرورت

هدف از انجام این تحقیق و ضرورت پرداختن به آن شامل موارد ذیل می گردد:

1-شناخت ساخت نظام كنش اجتماعی منافقان در عرصه های  اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی و به تبع آن خنثی كردن خطرهای منافقان در عرصه های مختلف با توجه به آیات قرآن .

2-بهره گیری از مسائل اجتماعی مطرح در قرآن در علم جامعه شناسی .

3-استفاده از گنجینه غنی قرآن در خصوص مسائل اجتماعی مبتلا به جامعه .

4-تعریف منافق و تعیین كنش او در عرصه های اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی در طول دوران نزول وحی .

5-تعیین استراتژی و خط مشی منافقان در شرایط مختلف زندگی .

6-تعیین نشانه ها و علامات مشخصه منافقان و به عبارت دیگر ریخت شناسی منافقان در شرایط مختلف با توجه به آیات قرآنی .

7-تعیین استراتژی و خط مشی منافقان در برخورد با نظام اسلامی در شرایط مختلف .

8-تعیین خط مشی منافقان ( نوع رابطه متقابل منافقان با دشمنان نظام اسلامی‌ ) در شرایط گوناگون .

9-خط مشی منافقان در هنگام بروز بحرانهای اجتماعی ،فرهنگی ، اقتصادی و جنگ های رو در رو .

10-روابط متقابل و درون گروهی منافقان با همدیگر .

 با ظهور اسلام و بعثت پیامبر در مكه ، قبایل شبه جزیره ، در ائتلافی با قریش به مخالفت با پیامبر و آنچه او از جانب خدا آورده بود برخواستند . این نكته را نیز باید یاد آور شد كه ))ماهیت پدیده های سیاسی فی نفسه با بعد جماعات تغییر می كند و یك اختلاف اساسی ، بدینسان ، « كلان سیاست » را در برابر « خرده سیاست » قرار داده است . معیار تفاوت گذاری اجتماعات ، انسان است . تفاوت اندازه اجتماعات منجر به تفاوت ماهیت در روابط اجتماعی می شود . تماس انسانی مستقیم و روابط « با واسطه » از مبنا با یكدیگر اختلاف دارند .